1990ರ ದಶಕದ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ಕಾಶ್ಮೀರದಲ್ಲಿ ಉಗ್ರಗಾಮಿ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳು ಉತ್ತುಂಗಕ್ಕೇರಿದ್ದವು. ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಬೆಂಬಲಿತ ಗುಂಪುಗಳಾದ JKLF ಮತ್ತು ಹಿಜ್ಬುಲ್ ಮುಜಾಹಿದೀನ್, ಕಣಿವೆಯಲ್ಲಿ ಭಯ ಮತ್ತು ಅರಾಜಕತೆಯನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸಲು ವ್ಯವಸ್ಥಿತ ಅಭಿಯಾನಗಳನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದವು. ಇದರ ಪ್ರಮುಖ ಗುರಿಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದು ಕಾಶ್ಮೀರಿ ಪಂಡಿತರ ಸಮುದಾಯ.
ಸರಳಾ ಭಟ್ ಹತ್ಯೆಯು ಈ ಅಭಿಯಾನದ ಒಂದು ಪ್ರಮುಖ ಭಾಗವಾಗಿತ್ತು. 27 ವರ್ಷದ ಯುವ ನರ್ಸ್ ಆಗಿದ್ದ ಅವರು ಉಗ್ರಗಾಮಿಗಳ ಆದೇಶಗಳನ್ನು ಧಿಕ್ಕರಿಸಿ ಕಣಿವೆಯಲ್ಲಿಯೇ ಉಳಿಯಲು ನಿರ್ಧರಿಸಿದ್ದರು. ಅವರ ಈ ನಿಲುವೇ ಅವರನ್ನು ಭಯೋತ್ಪಾದಕರ ಗುರಿಯನ್ನಾಗಿಸಿತು. ಏಪ್ರಿಲ್ 1990ರಲ್ಲಿ ಅವರನ್ನು ಹಾಸ್ಟೆಲ್‌ನಿಂದ ಅಪಹರಿಸಿದ ನಂತರ, ಅವರ ದೇಹವು ಶ್ರೀನಗರದ ಮುಖ್ಯ ರಸ್ತೆಯಲ್ಲಿ ಪತ್ತೆಯಾಯಿತು. ವರದಿಗಳ ಪ್ರಕಾರ, ಅವರನ್ನು ಸಾಮೂಹಿಕ ಅತ್ಯಾಚಾರ ಮಾಡಿ, ಚಿತ್ರಹಿಂಸೆ ನೀಡಿ, ನಂತರ ಕೊಲೆ ಮಾಡಲಾಗಿತ್ತು. ಅವರ ದೇಹದ ಮೇಲೆ ಗುಂಡಿನ ಗಾಯಗಳಿದ್ದವು, ಮತ್ತು ಪಕ್ಕದಲ್ಲಿ “ಪೊಲೀಸ್ ಇನ್‌ಫಾರ್ಮರ್” ಎಂದು ಬರೆದ ಟಿಪ್ಪಣಿ ಇತ್ತು.
ಈ ಘಟನೆಯ ಹಿಂದಿನ ಉದ್ದೇಶ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿತ್ತು: ಪಂಡಿತ ಸಮುದಾಯದಲ್ಲಿ ಭಯವನ್ನು ಹುಟ್ಟಿಸುವುದು. ಸರಳಾ ಭಟ್ ಅವರಂತಹ ಪ್ರತಿಭಾವಂತ ಮತ್ತು ಧೈರ್ಯಶಾಲಿ ಯುವತಿಯ ಹತ್ಯೆಯು, ಕಣಿವೆಯಲ್ಲಿ ಉಳಿದಿರುವ ಇತರ ಪಂಡಿತರಿಗೆ ಸ್ಪಷ್ಟ ಸಂದೇಶವನ್ನು ರವಾನಿಸಿತು: “ನಮ್ಮ ಆದೇಶಗಳನ್ನು ಧಿಕ್ಕರಿಸಿದರೆ ನಿಮ್ಮ ಭವಿಷ್ಯ ಹೀಗೇ ಆಗುತ್ತದೆ.” ಮಸೀದಿಗಳ ಮೈಕ್‌ಗಳಲ್ಲಿ “ಇಸ್ಲಾಮಿಕ್ ಆಡಳಿತ”ದ ಘೋಷಣೆಗಳು, ಮನೆಗಳ ಮೇಲೆ ದಾಳಿಯ ಬೆದರಿಕೆಗಳು ಮತ್ತು ಪ್ರಮುಖ ಪಂಡಿತ ನಾಯಕರ ಹತ್ಯೆಗಳಂತಹ ಘಟನೆಗಳು ಈ ಭಯವನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸಿದವು.
ಸರಳಾ ಭಟ್ ಅವರ ಹತ್ಯೆ ಸಮುದಾಯದ ಮನಸ್ಸಿನ ಮೇಲೆ ಆಳವಾದ ಗಾಯವನ್ನುಂಟುಮಾಡಿತು. ಉಳಿದುಕೊಳ್ಳಲು ಕೊಂಚ ಭರವಸೆ ಇಟ್ಟುಕೊಂಡಿದ್ದವರೂ ಸಹ ಈ ಘಟನೆಯ ನಂತರ ಆ ಭರವಸೆಯನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಂಡರು. ಅವರ ಅಂತಿಮ ಸಂಸ್ಕಾರಕ್ಕೆ ತೆರಳದಂತೆ ಕುಟುಂಬ ಸದಸ್ಯರಿಗೆ ಬೆದರಿಕೆ ಹಾಕಿದ ಉಗ್ರಗಾಮಿಗಳ ಕೃತ್ಯ, ಪರಿಸ್ಥಿತಿ ಎಷ್ಟು ಭೀಕರವಾಗಿತ್ತು ಎಂಬುದನ್ನು ತಿಳಿಸುತ್ತದೆ. ಈ ಒಂದು ಹತ್ಯೆಯು ಕಣಿವೆಯಲ್ಲಿದ್ದ ಇಡೀ ಪಂಡಿತ ಸಮುದಾಯದ ಸಾಮೂಹಿಕ ವಲಸೆಗೆ ಪ್ರಚೋದನೆ ನೀಡಿದ ಹಲವಾರು ಅಂಶಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ. ಇಂತಹ ಆಘಾತಕಾರಿ ಘಟನೆಗಳ ಸರಣಿಯ ನಂತರ, ಸಾವಿರಾರು ಪಂಡಿತ ಕುಟುಂಬಗಳು ಕಣಿವೆಯನ್ನು ತೊರೆಯಲು ನಿರ್ಧರಿಸಿದರು, ಅದು ಇಂದಿಗೂ ಕಾಶ್ಮೀರ ಇತಿಹಾಸದ ಕರಾಳ ಅಧ್ಯಾಯವಾಗಿದೆ.
ಕುನಾನ್-ಪೋಶ್ಪೋರಾ ಘಟನೆ: 1991ರ ಆ ಕರಾಳ ರಾತ್ರಿ
ಫೆಬ್ರವರಿ 23, 1991ರ ರಾತ್ರಿ, ಜಮ್ಮು ಮತ್ತು ಕಾಶ್ಮೀರದ ಕುಪ್ವಾರ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಕುನಾನ್ ಮತ್ತು ಪೋಶ್ಪೋರಾ ಎಂಬ ಎರಡು ಅವಳಿ ಹಳ್ಳಿಗಳಲ್ಲಿ ಭಯಾನಕ ಘಟನೆಯೊಂದು ನಡೆಯಿತು. ಭಾರತೀಯ ಸೇನೆಯು ‘ಆಪರೇಷನ್ ನೈಟ್ ಡೌನ್’ ಅಥವಾ ‘ಸರ್ಚ್ ಅಂಡ್ ಕಾರ್ಡನ್ ಆಪರೇಷನ್’ ಎಂಬ ಕಾರ್ಯಾಚರಣೆಯನ್ನು ನಡೆಸಲು ಈ ಗ್ರಾಮಗಳನ್ನು ಸುತ್ತುವರೆದಿತ್ತು. ಈ ಕಾರ್ಯಾಚರಣೆಯ ಉದ್ದೇಶ ಉಗ್ರಗಾಮಿಗಳನ್ನು ಪತ್ತೆ ಮಾಡುವುದು ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗಿತ್ತು. ಆದರೆ, ಗ್ರಾಮಸ್ಥರ ಪ್ರಕಾರ, ಸೇನಾ ಸಿಬ್ಬಂದಿ ಪುರುಷರನ್ನು ಮನೆಯಿಂದ ಹೊರಗೆ ಕರೆದು ಒಂದು ಸ್ಥಳದಲ್ಲಿ ಕೂಡಿಹಾಕಿ, ತೀವ್ರವಾಗಿ ಚಿತ್ರಹಿಂಸೆ ನೀಡಿದರು. ಅದೇ ಸಮಯದಲ್ಲಿ, ಅವರ ಸಮ್ಮುಖದಲ್ಲಿಯೇ ಮನೆಯೊಳಗಿದ್ದ ಮಹಿಳೆಯರ ಮೇಲೆ ಸಾಮೂಹಿಕ ಅತ್ಯಾಚಾರ ನಡೆಸಿದರು.
ಈ ಘಟನೆಯ ಕುರಿತು ಹಲವು ವರದಿಗಳು, ಮಾನವ ಹಕ್ಕುಗಳ ಸಂಸ್ಥೆಗಳು ಹಾಗೂ ಗ್ರಾಮಸ್ಥರ ಹೇಳಿಕೆಗಳು ವಿಭಿನ್ನವಾಗಿವೆ. ಆದರೆ, ಸ್ಥಳೀಯರ ಮತ್ತು ಮಾನವ ಹಕ್ಕುಗಳ ಕಾರ್ಯಕರ್ತರ ಪ್ರಕಾರ, ಸುಮಾರು 16 ರಿಂದ 80 ವರ್ಷದೊಳಗಿನ 30ಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ಮಹಿಳೆಯರು ಸಾಮೂಹಿಕ ಅತ್ಯಾಚಾರಕ್ಕೆ ಒಳಗಾಗಿದ್ದಾರೆ. ಹೊಸದಾಗಿ ಮದುವೆಯಾಗಿದ್ದ ವಧು ಕೂಡ ಇದರಲ್ಲಿದ್ದರು. ಈ ಘಟನೆಯು ಕೇವಲ ದೈಹಿಕ ಹಲ್ಲೆಯಾಗಿರಲಿಲ್ಲ, ಅದು ಇಡೀ ಗ್ರಾಮದ ಮನೋಬಲವನ್ನು ಮುರಿಯುವ ಉದ್ದೇಶದಿಂದ ನಡೆಸಿದ ಅಮಾನವೀಯ ಕೃತ್ಯ ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿದೆ.
ಸತ್ಯಕ್ಕಾಗಿ ಮತ್ತು ನ್ಯಾಯಕ್ಕಾಗಿ ಹೋರಾಟ
ಘಟನೆಯ ನಂತರ, ಸಂತ್ರಸ್ತ ಮಹಿಳೆಯರು ಮತ್ತು ಅವರ ಕುಟುಂಬಗಳು ನ್ಯಾಯಕ್ಕಾಗಿ ದನಿ ಎತ್ತಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸಿದಾಗ, ಸರ್ಕಾರ ಮತ್ತು ಭದ್ರತಾ ಪಡೆಗಳು ಅದನ್ನು ನಿರಾಕರಿಸಿದವು. ಪ್ರಥಮ ಮಾಹಿತಿ ವರದಿ (FIR) ದಾಖಲಾದ ನಂತರವೂ, ತನಿಖೆ ನಿಧಾನಗತಿಯಲ್ಲಿ ಸಾಗಿ, ಅಂತಿಮವಾಗಿ ಇದನ್ನು “ಸುಳ್ಳು ಆರೋಪ” ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಿ ಮುಚ್ಚಿಹಾಕಲಾಯಿತು.
- ನ್ಯಾಯಾಲಯದಲ್ಲಿ ಹೋರಾಟ: ಸುಮಾರು ಎರಡು ದಶಕಗಳ ನಂತರ, 2013 ರಲ್ಲಿ, ಮಾನವ ಹಕ್ಕುಗಳ ಕಾರ್ಯಕರ್ತರು ಮತ್ತು ಮಹಿಳಾ ಸಂಘಟನೆಗಳು ಈ ಪ್ರಕರಣವನ್ನು ಜಮ್ಮು ಮತ್ತು ಕಾಶ್ಮೀರ ಹೈಕೋರ್ಟ್‌ನಲ್ಲಿ ಪ್ರಶ್ನಿಸಿದರು. ಹೈಕೋರ್ಟ್ ಈ ಘಟನೆಯನ್ನು “ಸಾರ್ವಜನಿಕ ನಡವಳಿಕೆಯ ಕರಾಳ ಭಾಗ” ಎಂದು ಬಣ್ಣಿಸಿ, ತನಿಖೆ ಮುಂದುವರಿಸಲು ಮತ್ತು ಸಂತ್ರಸ್ತರಿಗೆ ಪರಿಹಾರ ನೀಡಲು ಆದೇಶಿಸಿತು.
- ಸರ್ಕಾರದ ವಿರೋಧ: ಆದರೆ, ಈ ಆದೇಶಕ್ಕೆ ಸರ್ಕಾರವು ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್‌ನಲ್ಲಿ ಮೇಲ್ಮನವಿ ಸಲ್ಲಿಸಿತು. “ಆರೋಪಿಗಳು ಸೇನಾ ಸಿಬ್ಬಂದಿ ಮತ್ತು ಅವರ ಮೇಲೆ ಪ್ರಕರಣ ದಾಖಲಿಸಲು ರಕ್ಷಣೆ ಇದೆ” ಎಂದು ವಾದಿಸಲಾಯಿತು. ನ್ಯಾಯಾಲಯದಲ್ಲಿ ಸಂತ್ರಸ್ತರಿಗೆ ಪರಿಹಾರ ನೀಡಬೇಕೆಂಬ ಹೈಕೋರ್ಟ್ ಆದೇಶವನ್ನು ಸರ್ಕಾರ ವಿರೋಧಿಸಿತು. ಈ ನಡೆ ನ್ಯಾಯದ ನಿರಾಕರಣೆಯ ಸ್ಪಷ್ಟ ಉದಾಹರಣೆಯಾಗಿದೆ.
- ಮಾಧ್ಯಮ ಮತ್ತು ಸಾಹಿತ್ಯದ ಮೇಲೆ ನಿಗ್ರಹ: ಈ ಪ್ರಕರಣದ ಕುರಿತು ಸತ್ಯವನ್ನು ಬಹಿರಂಗಪಡಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸಿದ ಮಾಧ್ಯಮಗಳು ಮತ್ತು ಪತ್ರಕರ್ತರನ್ನು ಸಹ ನಿರ್ಬಂಧಿಸಲಾಯಿತು. ಎಸ್ಸಾರ್ ಬಟೂಲ್ ಮತ್ತು ಇತರರು ಬರೆದ “ಡು ಯು ನೋ ಕುನಾನ್-ಪೋಶ್ಪೋರಾ?” ಎಂಬ ಪುಸ್ತಕ ಸೇರಿದಂತೆ ಈ ಘಟನೆಯನ್ನು ದಾಖಲಿಸಿದ ಅನೇಕ ಬರಹಗಳನ್ನು ನಿಷೇಧಿಸಲಾಯಿತು. ಈ ಕ್ರಮವು ಸರ್ಕಾರದ ಮಟ್ಟದಲ್ಲಿ ಸತ್ಯವನ್ನು ಮುಚ್ಚಿಹಾಕುವ ಪ್ರಯತ್ನ ಎಂದು ವ್ಯಾಪಕವಾಗಿ ಟೀಕಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ.
ಪ್ರಕರಣದ ರಾಜಕೀಯ ಮತ್ತು ಮಾನವ ಹಕ್ಕುಗಳ ಆಯಾಮಗಳು
ಕುನಾನ್-ಪೋಶ್ಪೋರಾ ಪ್ರಕರಣವು ಭಾರತದಲ್ಲಿ ನ್ಯಾಯದ ಎರಡು ಮಾನದಂಡಗಳನ್ನು ಎತ್ತಿ ತೋರಿಸುತ್ತದೆ. ಭಾರತೀಯ ಸೇನೆಯ ವಿರುದ್ಧ ಬಂದ ಆರೋಪಗಳು ಎಂದಿಗೂ ಸುಲಭವಾಗಿ ತನಿಖೆಗೆ ಒಳಪಡುವುದಿಲ್ಲ. ಇದು ಸೇನಾಪಡೆಗಳ ರಕ್ಷಣೆಗೆ ಕಾನೂನಿನ ರಕ್ಷಣೆ ಇರುವುದರಿಂದ ಸಾಧ್ಯವಾಗಿದೆ. ಈ ಪ್ರಕರಣವು ಮಾನವ ಹಕ್ಕುಗಳ ಉಲ್ಲಂಘನೆ ಮತ್ತು ಸರ್ಕಾರದ ಜವಾಬ್ದಾರಿಯ ಬಗ್ಗೆ ಪ್ರಮುಖ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳನ್ನು ಹುಟ್ಟುಹಾಕಿದೆ.
ಇದು ಕೇವಲ ಸಾಮೂಹಿಕ ಅತ್ಯಾಚಾರ ಪ್ರಕರಣವಾಗಿಲ್ಲ, ಬದಲಾಗಿ ಒಂದು ಸಮುದಾಯದ ಘನತೆ ಮತ್ತು ಮಾನವ ಹಕ್ಕುಗಳನ್ನು ತುಳಿದ ದುರಂತವಾಗಿದೆ. ಸರಳಾ ಭಟ್ ಅವರ ಪ್ರಕರಣದಲ್ಲಿ ಪಂಡಿತರ ವಲಸೆಯ ನೋವನ್ನು ರಾಜಕೀಯ ಲಾಭಕ್ಕಾಗಿ ಬಳಸಿಕೊಂಡಂತೆಯೇ, ಕುನಾನ್-ಪೋಶ್ಪೋರಾ ಪ್ರಕರಣದ ಬಲಿಪಶುಗಳನ್ನು ರಾಜಕೀಯವಾಗಿ “ಅನುಪಯುಕ್ತರು” ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಿ ನಿರ್ಲಕ್ಷಿಸಲಾಗಿದೆ.
ಕಾಶ್ಮೀರದಲ್ಲಿ ಶಾಂತಿ ಸ್ಥಾಪನೆಗೆ, ಹಿಂದಿನ ನೋವು ಮತ್ತು ಗಾಯಗಳಿಗೆ ನ್ಯಾಯವನ್ನು ಒದಗಿಸುವುದು ಅತ್ಯಗತ್ಯ. ಕುನಾನ್-ಪೋಶ್ಪೋರಾ ಪ್ರಕರಣಕ್ಕೆ ನ್ಯಾಯ ದೊರೆತರೆ ಅದು ನ್ಯಾಯಾಂಗ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಮೇಲೆ ವಿಶ್ವಾಸವನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ನಿಜವಾದ ಮಾನವ ಹಕ್ಕುಗಳ ಮೌಲ್ಯಗಳನ್ನು ಎತ್ತಿಹಿಡಿದಂತಾಗುತ್ತದೆ. ಈ ಪ್ರಕರಣಕ್ಕೆ ನ್ಯಾಯ ಯಾವಾಗ ಸಿಗುತ್ತದೆ ಎಂಬುದನ್ನು ಕಾಶ್ಮೀರ ಮಾತ್ರವಲ್ಲ, ಇಡೀ ದೇಶ ಕಾಯುತ್ತಿದೆ.
ನ್ಯಾಯದ ರಾಜಕೀಯ ಮತ್ತು ಭವಿಷ್ಯದ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳು
ಸರಳಾ ಭಟ್ ಪ್ರಕರಣವನ್ನು 35 ವರ್ಷಗಳ ನಂತರ ಮತ್ತೆ ತೆರೆಯುವುದು ನ್ಯಾಯದ ವಿಳಂಬವನ್ನು ಪ್ರಶ್ನಿಸುತ್ತದೆ, ಆದರೆ ಅದರ ರಾಜಕೀಯ ಆಯಾಮಗಳೂ ಗಂಭೀರವಾಗಿವೆ. ಸರ್ಕಾರವು ಹಿಂದಿನ ಅನ್ಯಾಯಗಳಿಗೆ ನ್ಯಾಯ ಒದಗಿಸುತ್ತಿದೆ ಎಂದು ಬಿಂಬಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಯತ್ನಿಸುತ್ತಿದೆ. ಆದರೆ, ಇದು ಕುನಾನ್-ಪೋಶ್ಪೋರಾ ಪ್ರಕರಣದಂತಹ ಇತರ ಘಟನೆಗಳಿಗೆ ಅನ್ವಯಿಸುವುದಿಲ್ಲ. ಇದು, ನ್ಯಾಯವು ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಸಮುದಾಯದ ಹಿತಾಸಕ್ತಿಗಳಿಗೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ಮಾತ್ರ ಲಭ್ಯವಾಗುತ್ತಿದೆಯೇ ಎಂಬ ಅನುಮಾನಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಗುತ್ತದೆ.
ಕಾಶ್ಮೀರಕ್ಕೆ ನಿಜವಾದ ನ್ಯಾಯ ಸಿಗಬೇಕಾದರೆ, ಅದು ಯಾವುದೇ ರಾಜಕೀಯ ಅಥವಾ ಜನಾಂಗೀಯ ಪೂರ್ವಗ್ರಹವಿಲ್ಲದೆ ಎಲ್ಲಾ ಬಲಿಪಶುಗಳಿಗೆ ಸಮಾನವಾಗಿ ಅನ್ವಯಿಸಬೇಕು. ಎರಡೂ ಕಡೆಯಿಂದಾದ ಅಪರಾಧಗಳಿಗೆ ಕಾನೂನುಬದ್ಧ ಪರಿಹಾರವನ್ನು ಕಂಡುಕೊಳ್ಳಬೇಕಾದ ಅಗತ್ಯವಿದೆ. ಕೇವಲ ಕೆಲವು ಆಯ್ದ ಪ್ರಕರಣಗಳಿಗೆ ಮಾತ್ರ ನ್ಯಾಯವನ್ನು ಒದಗಿಸುವುದು, ಅದು ನ್ಯಾಯಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ರಾಜಕೀಯದ ಭಾಗವೆಂದು ಜನರಿಗೆ ಅನಿಸುತ್ತದೆ. ಕಾಶ್ಮೀರದ ಗಾಯಗಳು ವಾಸಿಯಾಗಬೇಕಾದರೆ, ಎಲ್ಲರೂ ನ್ಯಾಯ ಮತ್ತು ಸಮಾನತೆಯ ಒಂದೇ ಮಾನದಂಡದಿಂದ ನೋಡಲ್ಪಡಬೇಕು.
