ನಕ್ಸಲ್ ಸಂಘರ್ಷದ ಬರಹಗಾರ್ತಿ ಬೆಲಾ ಭಾಟಿಯಾರೊಂದಿಗೆ ಸಂದರ್ಶನ: ಆಪರೇಷನ್ ಖಗಾರ್; ಕಾರ್ಪೊರೇಟ್ ಲೂಟಿಗಾಗಿ ಆದಿವಾಸಿಗಳ ದಮನ

ಎ.ಕೆ.ಶಿಬುರಾಜ್ ಅವರು ನಕ್ಸಲ್ ಸಂಘರ್ಷದ ಬರಹಗಾರ್ತಿ, ಮಾನವ ಹಕ್ಕುಗಳ ವಕೀಲೆ ಬೆಲಾ ಭಾಟಿಯಾ ಅವರೊಂದಿಗೆ ನಡೆಸಿದ ಸಂದರ್ಶನವು ತೆಲುಗಿನ ‘ಮಹಿಳಾ ಮಾರ್ಗಂ’ ಪತ್ರಿಕೆ ಜೂನ್‌-ಆಗಸ್ಟ್‌ 2025ನಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟವಾಗಿತ್ತು. ಇದನ್ನು ತೆಲುಗಿಗೆ ಕೆ.ಪದ್ಮ ಅವರು ಅನುವಾದಿಸಿದ್ದಾರೆ.

ಇಂಗ್ಲಿಷ್ ಮೂಲ: ಎ.ಕೆ.ಶಿಬುರಾಜ್ (ಕೇರಳ) (ತೆಲುಗು ಅನುವಾದ: ಕೆ. ಪದ್ಮ)

ಬೆಲಾ ಭಾಟಿಯಾ ಬರಹಗಾರ್ತಿ, ಸಂಶೋಧಕಿ ಮತ್ತು ಮಾನವ ಹಕ್ಕುಗಳ ವಕೀಲೆ. ಅವರು ಛತ್ತೀಸ್‌ಗಢದ ಬಸ್ತಾರ್ ಜಿಲ್ಲಾ ನ್ಯಾಯಾಲಯದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಕ್ಟೀಸ್ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. ಮಧ್ಯ ಬಿಹಾರದ ನಕ್ಸಲ್ ಚಳವಳಿಯ ಕುರಿತು ನಡೆಸಿದ ಸಂಶೋಧನೆಗಾಗಿ ಕೇಂಬ್ರಿಡ್ಜ್ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದಿಂದ ಡಾಕ್ಟರೇಟ್ ಪದವಿ ಪಡೆದಿದ್ದಾರೆ. ಭಾರತದ  ಪ್ರಭುತ್ವ ಮತ್ತು ಮಾವೋವಾದಿಗಳ ನಡುವಿನ ದೀರ್ಘಕಾಲದ ಸಂಘರ್ಷವನ್ನು ಅವರು ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ. ದೆಹಲಿಯ ಸೆಂಟರ್ ಫಾರ್ ದಿ ಸ್ಟಡಿ ಆಫ್ ಡೆವಲಪಿಂಗ್ ಸೊಸೈಟೀಸ್ (CSDS) ನಲ್ಲಿ ಸಹಾಯಕ ಫೆಲೋ ಆಗಿ ಮತ್ತು ಮುಂಬೈನ ಟಾಟಾ ಇನ್‌ಸ್ಟಿಟ್ಯೂಟ್ ಆಫ್ ಸೋಷಿಯಲ್ ಸೈನ್ಸಸ್ (TISS) ನಲ್ಲಿ ಗೌರವ ಪ್ರಾಧ್ಯಾಪಕರಾಗಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ. ಇಸ್ರೇಲ್‌ನ ಪೆಗಾಸಸ್ ಸ್ಪೈವೇರ್‌ಗೆ ಗುರಿಯಾದ 121 ಭಾರತೀಯರಲ್ಲಿ ಅವರೂ ಒಬ್ಬರು. ಕೇರಳದಲ್ಲಿ ನಡೆದ ಪ್ರತಿರೋಧ ಸಮಾವೇಶಕ್ಕೆ (ರೆಸಿಸ್ಟನ್ಸ್ ಕನ್ವೆನ್ಷನ್) ಬಂದಿದ್ದ ಬೆಲಾ ಭಾಟಿಯಾ ಅವರು ಮಾವೋವಾದಿಗಳ ವಿರುದ್ಧ ಕೇಂದ್ರ ಸರ್ಕಾರ ಆರಂಭಿಸಿರುವ ಆಪರೇಷನ್ ಖಗಾರ್ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ಬಸ್ತಾರ್‌ನ ವಾಸ್ತವ ಪರಿಸ್ಥಿತಿಯ ಬಗ್ಗೆ ಮಾತನಾಡಿದ್ದಾರೆ.

ಎ.ಕೆ.ಶಿಬುರಾಜ್: ಖಗಾರ್ ಆಪರೇಷನ್ ಎಂದರೇನು ಮತ್ತು ಅದು ಹೇಗೆ ನಡೆಯುತ್ತಿದೆ ಎಂಬುದರ ಬಗ್ಗೆ ಸಂಕ್ಷಿಪ್ತವಾಗಿ ವಿವರಿಸಬಹುದೇ?

ಬೆಲಾ ಭಾಟಿಯ: 2023ರ ಡಿಸೆಂಬರ್‌ನಲ್ಲಿ ಛತ್ತೀಸ್‌ಗಢದಲ್ಲಿ ಬಿಜೆಪಿ ಅಧಿಕಾರಕ್ಕೆ ಬಂದ ತಕ್ಷಣ, ಗೃಹ ಸಚಿವ ಅಮಿತ್ ಶಾ ಅವರು ರಾಯಪುರಕ್ಕೆ ಹೋಗಿ, ಮಾವೋವಾದಿಗಳನ್ನು ಶೀಘ್ರದಲ್ಲೇ ನಿರ್ಮೂಲನೆ ಮಾಡುವುದಾಗಿ ಘೋಷಿಸಿದರು. ನಾವು ಖಗಾರ್ ಆಪರೇಷನ್ ಬಗ್ಗೆ ಕೇಳುತ್ತಿದ್ದೇವೆ. ಸೇನಾ ಕಾರ್ಯಾಚರಣೆಗಳು ಹೆಚ್ಚು ಆಗಾಗ ನಡೆಯುತ್ತಿವೆ. ಅವರು ಭೇಟಿ ನೀಡಿದ ನಂತರ ಬಂಡಾಯ ವಿರೋಧಿ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳು ಗಣನೀಯವಾಗಿ ಹೆಚ್ಚಾಗಿರುವುದು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿದೆ.

ಮಾವೋವಾದಿಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮೂಲನೆ ಮಾಡುವ ಘೋಷಣೆಯ ನಂತರ ನೀವು ತಳಮಟ್ಟದಲ್ಲಿ ಯಾವ ರೀತಿಯ ಬದಲಾವಣೆಗಳನ್ನು ಗಮನಿಸಿದ್ದೀರಿ?

2024ರ ಜನವರಿಯಿಂದ ಎನ್‌ಕೌಂಟರ್‌ಗಳು ತೀರಾ ಹೆಚ್ಚಾಗಿವೆ, ಅವುಗಳಲ್ಲಿ ಹಲವು ನಕಲಿ ಎನ್‌ಕೌಂಟರ್‌ಗಳು. ಇದು ಇಂದಿಗೂ ಮುಂದುವರಿದಿದೆ. ಆಪರೇಷನ್ ಗ್ರೀನ್ ಹಂಟ್‌ನಂತೆ ಅಲ್ಲದೆ, ಆಪರೇಷನ್ ಖಗಾರ್‌ಗೆ ಒಂದು ಕಾಲಮಿತಿಯನ್ನು ನಿಗದಿಪಡಿಸಲಾಗಿದೆ. ಮಾವೋವಾದಿಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮೂಲನೆ ಮಾಡಲು 2026ರ ಮಾರ್ಚ್ 31ರ ಗಡುವನ್ನು ನೀಡಲಾಗಿದೆ. ಈ ಬಾರಿ ಕೇಂದ್ರ ಮತ್ತು ಛತ್ತೀಸ್‌ಗಢ ಎರಡೂ ಸರ್ಕಾರಗಳು ಬಿಜೆಪಿ ನೇತೃತ್ವದಲ್ಲಿ ಇರುವುದರಿಂದ, ಸಮನ್ವಯವು ಮತ್ತಷ್ಟು ತೀವ್ರಗೊಂಡಿದೆ.

ಈ ಕಾರ್ಯಾಚರಣೆಯಿಂದ ಯಾವ ಪ್ರದೇಶಗಳು ಮತ್ತು ಸಮುದಾಯಗಳು ಹೆಚ್ಚು ಪ್ರಭಾವಿತವಾಗಿವೆ?

ಇತ್ತೀಚಿನ ಬಿಜಾಪುರ, ದಂತೇವಾಡ, ಸುಕ್ಮಾ ಜಿಲ್ಲೆಗಳು, ನಾರಾಯಣಪುರದ ಅಬೂಜ್ಮಾದ್ ಪ್ರದೇಶ ಮತ್ತು ಉತ್ತರದ ಕಾಂಕೇರ್ ಜಿಲ್ಲೆಗಳ ಕೆಲವು ಭಾಗಗಳು, ಮತ್ತು ಹಿಂದೆ ದಕ್ಷಿಣ ಬಸ್ತಾರ್‌ನ ಅವಿಭಜಿತ ದಂತೇವಾಡ ಜಿಲ್ಲೆಗಳನ್ನೊಳಗೊಂಡ ಮಾವೋವಾದಿ-ಪೀಡಿತ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಸೇನಾ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳು ತೀವ್ರಗೊಂಡಿವೆ. ಈ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುವ ಪ್ರಮುಖ ಆದಿವಾಸಿ ಸಮುದಾಯವು ಗೊಂಡ ಬುಡಕಟ್ಟಿಗೆ ಸೇರಿದವರಾಗಿದ್ದಾರೆ. ತೆಲಂಗಾಣ, ಒಡಿಶಾ, ಮತ್ತು ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ ರಾಜ್ಯಗಳೂ ಪ್ರಭಾವಿತವಾಗಿದ್ದರೂ, ಈ ಕಾರ್ಯಾಚರಣೆಯ ಪ್ರಮುಖ ಗಮನ ಬಸ್ತಾರ್ ಮತ್ತು ಜಾರ್ಖಂಡ್‌ಗಳ ಮೇಲೆ ಇದೆ.

ರಾಜ್ಯವು ಆಪರೇಷನ್ ಖಗಾರ್ ಅನ್ನು ಹೇಗೆ ಸಮರ್ಥಿಸಿಕೊಂಡಿದೆ? ನೀವು ಕ್ಷೇತ್ರ ಮಟ್ಟದಲ್ಲಿ ನೋಡಿದ ಸಂಗತಿಗಳೊಂದಿಗೆ ಇದನ್ನು ಹೇಗೆ ಹೋಲಿಸುತ್ತೀರಿ?

ಗಣಿಗಾರಿಕೆಗಾಗಿ ಗುರುತಿಸಲಾದ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಮಾವೋವಾದಿಗಳು ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ವಿರೋಧಿಗಳು ಮತ್ತು ಪ್ರಗತಿಗೆ ಅಡ್ಡಿಪಡಿಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ ಎಂದು ರಾಜ್ಯವು ಆರೋಪಿಸಿದೆ. ಅವರನ್ನು ಭಯೋತ್ಪಾದಕರೆಂದು ಚಿತ್ರಿಸಲಾಗಿದೆ. ಪ್ರಜಾಸತ್ತಾತ್ಮಕ ಜವಾಬ್ದಾರಿ ಮತ್ತು ಕಾರ್ಪೊರೇಟ್ ಲೂಟಿಯ ವಿರುದ್ಧದ ಹೋರಾಟದಂತಹ ರಾಜಕೀಯ ಕಾರ್ಯಸೂಚಿಯನ್ನು ಅಧಿಕೃತ ನಿರೂಪಣೆಯು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ನಿರ್ಲಕ್ಷಿಸುತ್ತದೆ.

‘ಆಪರೇಷನ್ ಖಗಾರ್’ ಬಸ್ತಾರ್‌ನ ಆದಿವಾಸಿ ಸಮುದಾಯಗಳ ದೈನಂದಿನ ಜೀವನದ ಮೇಲೆ ಹೇಗೆ ಪರಿಣಾಮ ಬೀರಿದೆ?

ಸಂಘರ್ಷ ಪೀಡಿತ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುವ ಆದಿವಾಸಿಗಳ ಜೀವನವು ಎಲ್ಲಾ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ತೀವ್ರವಾಗಿ ಪ್ರಭಾವಿತವಾಗಿದೆ. ಇಂದು ಅವರು ಎಲ್ಲಿಯೂ ಸುರಕ್ಷಿತವಾಗಿಲ್ಲ. ಮಾವೋವಾದಿ ಚಳವಳಿಯ ಭಾಗವೆಂಬ ಅನುಮಾನದ ಮೇಲೆ ಅವರನ್ನು ಯಾವುದೇ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಬಂಧಿಸಿ, UAPAಯಂತಹ ಕಠಿಣ ಕಾನೂನುಗಳ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಸುಳ್ಳು ಪ್ರಕರಣಗಳಲ್ಲಿ ಜೈಲಿಗೆ ಕಳುಹಿಸಬಹುದು. ಪ್ರಶ್ನಿಸುವುದಕ್ಕಾಗಿ ಪೊಲೀಸರು ಅವರನ್ನು ದಿನಗಟ್ಟಲೆ ತಮ್ಮ ವಶದಲ್ಲಿ ಇರಿಸಿಕೊಳ್ಳಬಹುದು ಅಥವಾ ಬಲವಂತವಾಗಿ “ಶರಣಾಗುವಂತೆ” ಮಾಡಬಹುದು.

ಬಿಜಾಪುರ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಪೀಡಿಯಾ ಮತ್ತು ಇಟಾವಾರ್ ಗ್ರಾಮಗಳಲ್ಲಿ 2024ರ ಮೇ 10ರಂದು ಹತ್ತು ಆದಿವಾಸಿ ನಾಗರಿಕರನ್ನು ಗುಂಡಿಕ್ಕಿ ಕೊಂದಂತೆ, ಮಹುವಾದಂತಹ ಸಣ್ಣ ಅರಣ್ಯ ಉತ್ಪನ್ನಗಳನ್ನು ಅಥವಾ ತಮ್ಮ ಹೊಲಗಳ ಬಳಿ ತೆಂಡು ಎಲೆ (ಬೀಡಿ ಕಟ್ಟುವ ಎಲೆ)ಗಳನ್ನು ಸಂಗ್ರಹಿಸುತ್ತಿದ್ದ ಅನೇಕ ಆದಿವಾಸಿಗಳನ್ನು ನಕಲಿ ಎನ್‌ಕೌಂಟರ್‌ಗಳಲ್ಲಿ ಕೊಲ್ಲಲಾಗಿದೆ. ಆ ಘಟನೆಯಲ್ಲಿ ಆರು ಮಂದಿಗೆ ಗುಂಡಿನ ಗಾಯಗಳಾಗಿದ್ದವು. ಅವರೆಲ್ಲರೂ ಮಾವೋವಾದಿಗಳು ಮತ್ತು ಎನ್‌ಕೌಂಟರ್‌ನಲ್ಲಿ ಸತ್ತಿದ್ದಾರೆ ಎಂದು ಪೊಲೀಸರು ಹೇಳಿದರೆ, ಆ ದಿನ ಯಾವುದೇ ಎನ್‌ಕೌಂಟರ್ ನಡೆದಿಲ್ಲ ಎಂದು ಗ್ರಾಮಸ್ಥರು ಹೇಳಿದರು. ಅವರಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬ 14-15 ವರ್ಷದ ಹುಡುಗನಿಗೆ ಅನೇಕ ಗುಂಡಿನ ಗಾಯಗಳಾಗಿದ್ದವು. ನಾನು ಆ ಗ್ರಾಮಕ್ಕೆ ಹೋದಾಗ ಅವನು ಒಂದು ಮಂಚದ ಮೇಲೆ ಮಲಗಿದ್ದನು. ಪೊಲೀಸರು ಅವನನ್ನೂ ಮಾವೋವಾದಿ ಎಂದು ಬಂಧಿಸುತ್ತಾರೇನೋ ಎಂಬ ಭಯದಿಂದ ಕುಟುಂಬದ ಸದಸ್ಯರು ಅವನನ್ನು ಪ್ರಾಥಮಿಕ ಆರೋಗ್ಯ ಕೇಂದ್ರಕ್ಕೆ ಕರೆದೊಯ್ಯಲು ಹೆದರಿದರು. ಆಪರೇಷನ್ ಖಗಾರ್ ಪ್ರಾರಂಭವಾದಾಗಿನಿಂದ ಇಂತಹ ನಕಲಿ ಎನ್‌ಕೌಂಟರ್‌ಗಳಲ್ಲಿ ನೂರಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ನಾಗರಿಕರು ಸಾವನ್ನಪ್ಪಿದ್ದಾರೆ.

‘ಸಂಘಗಳು’ ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ಮಾವೋವಾದಿಗಳಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಗ್ರಾಮ ಸಮಿತಿಗಳಲ್ಲಿ, ಮಾವೋವಾದಿಗಳು ಪ್ರದೇಶಗಳಿಗೆ ಭೇಟಿ ನೀಡಿದಾಗ ಅವರಿಗೆ ಬೇಕಾಗುವ ಆಹಾರ ಮುಂತಾದವುಗಳಿಗೆ ಸಹಾಯ ಮಾಡುವ ನಿರಾಯುಧ ಗ್ರಾಮಸ್ಥರು ಇರುತ್ತಾರೆ. ಇದನ್ನು ಮಾಡುವುದು ಈಗ ಅಪರಾಧವಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಅನೇಕರ ಮೇಲೆ ಸುಳ್ಳು ಪ್ರಕರಣಗಳನ್ನು ದಾಖಲಿಸಲಾಗಿದೆ.

ಸಾವುಗಳು ಮತ್ತು ಜೈಲುವಾಸದ ಜೊತೆಗೆ, ದೈನಂದಿನ ಕಿರುಕುಳ ಮತ್ತು ಕಣ್ಗಾವಲು ಸಹ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿದೆ. ಬಸ್ತಾರ್‌ನಲ್ಲಿ 400ಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ಭದ್ರತಾ ಶಿಬಿರಗಳಿವೆ. ಒಳಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಈ ಶಿಬಿರಗಳು ಪ್ರತಿ ಮೂರರಿಂದ ಐದು ಕಿಲೋಮೀಟರ್ ಅಂತರದಲ್ಲಿವೆ. ಪ್ರತಿ ವ್ಯಕ್ತಿಯನ್ನೂ ಪ್ರತಿದಿನ ತಡೆದು ಪ್ರಶ್ನಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಅನೇಕ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ, ರಸೀದಿ ನೀಡದೆ ಮೊಬೈಲ್ ಫೋನ್‌ಗಳನ್ನು ವಶಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಲಾಗುತ್ತದೆ. ಮೊಬೈಲ್ ಕಳೆದುಕೊಳ್ಳುವುದರ ಜೊತೆಗೆ, ಆ ವ್ಯಕ್ತಿಯ ಮೇಲೆ ಸುಳ್ಳು ಸಾಕ್ಷ್ಯಗಳನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸಿ, ಸುಳ್ಳು ಆರೋಪಗಳ ಮೇಲೆ ಬಂಧಿಸುತ್ತಾರೆ ಎಂಬ ಭಯ ಸದಾ ಇರುತ್ತದೆ.

ಮಾವೋವಾದಿಗಳು ಕದನ ವಿರಾಮಕ್ಕೆ ಸಿದ್ಧ ಎಂದು ಘೋಷಿಸಿದ ವಿಷಯ ಮತ್ತು ಆಪರೇಷನ್ ಖಗಾರ್ ಬಗ್ಗೆ ಸಾಮಾನ್ಯ ಆದಿವಾಸಿ ಜನರಿಗೆ ಗೊತ್ತಿದೆಯೇ?

ಸುದ್ದಿಗಳನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವ ಕೆಲವು ಆದಿವಾಸಿಗಳಿಗೆ ಮಾತ್ರ ಗೊತ್ತು. ಆದರೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಆದಿವಾಸಿಗಳು ದಾಳಿಗಳು, ಬಂಧನಗಳು, ಮತ್ತು ಶರಣಾಗತಿಗಳನ್ನು ಸಹಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. 2024ರ ಅಕ್ಟೋಬರ್‌ನಲ್ಲಿ ಮೂಲ್‌ವಾಸಿ ಬಚಾವೊ ಮಂಚ್ ಅನ್ನು ನಿಷೇಧಿಸಿದ ನಂತರ ಬಹಿರಂಗ ಪ್ರತಿಭಟನೆಗಳು ನಿಂತುಹೋಗಿವೆ. ಹಿಂದೆ, ಸರ್ಕಾರ ಮತ್ತು ಮಾವೋವಾದಿಗಳೊಂದಿಗೆ ಅಗತ್ಯಕ್ಕೆ ತಕ್ಕಂತೆ ಸಂಪರ್ಕದಲ್ಲಿದ್ದ ಸರ್‌ಪಂಚ್‌ಗಳು ಅಥವಾ ಅಂತಹ ಸ್ಥಳೀಯ ನಾಯಕರನ್ನು ಈಗ ಎರಡೂ ಕಡೆಯವರು ಸಂಶಯದಿಂದ ನೋಡುತ್ತಿದ್ದಾರೆ.

ಐದನೇ ಶೆಡ್ಯೂಲ್ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಆದಿವಾಸಿ ಸಮುದಾಯಗಳಿಗೆ ಸ್ವಾಯತ್ತತೆ ನೀಡುವ ಪೆಸಾ ಕಾಯ್ದೆಯ ಬಗ್ಗೆ ನಿಮ್ಮ ಅಭಿಪ್ರಾಯವೇನು?

ಭಾರತದ ಸಂವಿಧಾನದ ಐದನೇ ಶೆಡ್ಯೂಲ್ ಪ್ರಕಾರ ಬಸ್ತಾರ್‌ ವಿಭಾಗದ ಏಳು ಜಿಲ್ಲೆಗಳನ್ನು ಶೆಡ್ಯೂಲ್ಡ್ ಪ್ರದೇಶಗಳೆಂದು ಗುರುತಿಸಲಾಗಿದೆಯಾದರೂ, ಆದಿವಾಸಿಗಳಿಗೆ ಭರವಸೆ ನೀಡಿದ ಭದ್ರತಾ ಕ್ರಮಗಳನ್ನು ಜಾರಿಗೆ ತಂದಿಲ್ಲ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ, 1996ರಲ್ಲಿ ಪೆಸಾ ಕಾಯ್ದೆ ಜಾರಿಗೆ ಬಂದಿದ್ದರೂ, ಅದರ ನಿಯಮಗಳನ್ನು ಛತ್ತೀಸ್‌ಗಢದಲ್ಲಿ 2022ರಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರ ರೂಪಿಸಲಾಯಿತು. ಆದ್ದರಿಂದ ಪೆಸಾ ಎರಡು ದಶಕಗಳಿಗೂ ಹೆಚ್ಚು ಕಾಲ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸಲಿಲ್ಲ. ಈ ಮಧ್ಯೆ, ಪೆಸಾ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖ ಅವಶ್ಯಕತೆಯಾದ ಗ್ರಾಮಸಭೆಗಳ ಮೂಲಕ ಆದಿವಾಸಿಗಳೊಂದಿಗೆ ಸರಿಯಾದ ಸಮಾಲೋಚನೆ ನಡೆಸದೆ ಸರ್ಕಾರವು ವಿವಿಧ ಉದ್ದೇಶಗಳಿಗಾಗಿ ಭೂಮಿಯನ್ನು ವಶಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದನ್ನು ಮುಂದುವರೆಸಿದೆ, ಇದರಿಂದ ಆದಿವಾಸಿಗಳ ಹಿತಾಸಕ್ತಿಗಳು ತೀವ್ರವಾಗಿ ಹಾನಿಗೊಳಗಾಗಿವೆ. ಮಾವೋವಾದಿಗಳು ಬಲಿಷ್ಠವಾಗಿರುವ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಗ್ರಾಮ ಪಂಚಾಯತಿಗಳು ಕೇವಲ ಕಾಗದದ ಮೇಲೆ ಮಾತ್ರ ಇವೆ. ಮಾವೋವಾದಿಗಳ ಒತ್ತಡಕ್ಕೆ ಒಳಗಾಗುವ ಭಯದಿಂದ ಪಂಚಾಯತಿ ಕಾರ್ಯಕರ್ತರು ಪಟ್ಟಣಗಳಲ್ಲಿ ಉಳಿಯಲು ನಿರ್ಧರಿಸುತ್ತಾರೆ. ತಾವು ಜವಾಬ್ದಾರರಾಗಿರುವ ಪಂಚಾಯತಿಗಳಲ್ಲಿ ಅವರು ಬಹಳ ವಿರಳವಾಗಿ ಕಾಣಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ. ಅಂಗನವಾಡಿ ಕಾರ್ಯಕರ್ತರಂತಹ ಸರ್ಕಾರಿ ನೌಕರರು ಕೂಡ ಅಂಗನವಾಡಿಗಳಿಗೆ ಹಾಜರಾಗದಿದ್ದರೂ ತಮ್ಮ ಸಂಬಳ ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳಬಹುದು. ಮಾವೋವಾದಿಗಳು ಸಮಾನಾಂತರ ಜನತಾ ಸರ್ಕಾರ್ ನಡೆಸುತ್ತಿರುವ ಮಾವೋವಾದಿ ಪ್ರಭಾವಿತ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಸರ್ಕಾರಿ ಯೋಜನೆಗಳು ಹೆಚ್ಚು ಜಾರಿಗೆ ಬಂದಿಲ್ಲ.

ಖಗಾರ್ ಆಪರೇಷನ್ ಬಗ್ಗೆ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಮಾಧ್ಯಮಗಳಲ್ಲಿ ಏಕೆ ಇಷ್ಟು ಕಡಿಮೆ ಮಾಹಿತಿ ಇದೆ?

ಇದಕ್ಕೆ ಕಾರಣ ದೇಶಾದ್ಯಂತ ಅನ್ವಯಿಸುತ್ತದೆ. ಮಾಧ್ಯಮ ಸಂಸ್ಥೆಗಳು ಕಾರ್ಪೊರೇಟ್ ಸಂಸ್ಥೆಗಳ ಒಡೆತನದಲ್ಲಿರುವುದು ಅಥವಾ ಕೈಗಾರಿಕಾ ಗುಂಪುಗಳೊಂದಿಗೆ ಆಳವಾದ ವ್ಯಾಪಾರ ಸಂಬಂಧಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವುದರಿಂದ ಸುದ್ದಿ ಸಂಗ್ರಹಣೆ ಮತ್ತು ವಿಷಯ ನಿಯಂತ್ರಣಕ್ಕೆ ಬಂದಿದೆ. ರಾಜಕೀಯ ವಿಷಯಗಳ ಬಗ್ಗೆ ವರದಿ ಮಾಡುವುದು ಒಂದು ಸವಾಲಾಗಿದೆ. ಎದುರಿಸಲು ಧೈರ್ಯದಿಂದ ನಿಂತವರು 2023ರಲ್ಲಿ ಬಿಬಿಸಿ ತರಹ ಒತ್ತಡ ಎದುರಿಸಿದ್ದಾರೆ.

ರಾಜಕೀಯವಾಗಿ ಸೂಕ್ಷ್ಮ ವಿಷಯಗಳಿಗೆ ದೊಡ್ಡ ಮಟ್ಟದ, ಆಳವಾದ ಮಾಧ್ಯಮ ವ್ಯಾಪ್ತಿ ಸೀಮಿತವಾಗಿದ್ದರೂ, ಇಂಗ್ಲಿಷ್‌ನಲ್ಲಿ ಹಿಂದೂಸ್ತಾನ್ ಟೈಮ್ಸ್, ದಿ ಹಿಂದೂ, ದಿ ಇಂಡಿಯನ್ ಎಕ್ಸ್‌ಪ್ರೆಸ್, ಟೈಮ್ಸ್ ಆಫ್ ಇಂಡಿಯಾ, ಮತ್ತು ಹಿಂದಿಯಲ್ಲಿ ದೈನಿಕ್ ಭಾಸ್ಕರ್, ಪತ್ರಿಕಾ, ನವಭಾರತ್, ನಯಿ ದುನಿಯಾದಂತಹ ಕೆಲವು ಪತ್ರಿಕೆಗಳು ಈ ವಿಷಯಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಬರೆಯುತ್ತವೆ. ಪತ್ರಿಕೆಗಳ ಜೊತೆಗೆ, ಈ ಪ್ರದೇಶದ ಕ್ಷೇತ್ರ ಮಟ್ಟದ ಸಮಸ್ಯೆಗಳನ್ನು ವರದಿ ಮಾಡುವ ಸ್ವತಂತ್ರ ಪತ್ರಕರ್ತರು ನಡೆಸುತ್ತಿರುವ ವೆಬ್ ಆಧಾರಿತ ಪೋರ್ಟಲ್‌ಗಳು ಮತ್ತು ಯೂಟ್ಯೂಬ್ ಚಾನೆಲ್‌ಗಳಿವೆ.

ಈ ಪ್ರದೇಶದಿಂದ ಬಂದ ದೂರುಗಳಿಗೆ ನ್ಯಾಯಾಲಯಗಳು ಅಥವಾ ಮಾನವ ಹಕ್ಕುಗಳ ಸಂಸ್ಥೆಗಳು ಹೇಗೆ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯಿಸಿವೆ?

ದೂರದ ಅಂತರ ಮತ್ತು ವೆಚ್ಚಗಳ ಕಾರಣ, ಈ ಪ್ರದೇಶದ ಜನರು ಉನ್ನತ ನ್ಯಾಯಾಲಯಗಳಿಗೆ ಹೋಗಲು ಬಹಳ ಕಷ್ಟಪಡುತ್ತಾರೆ. ಈ ಮಿತಿಗಳಿದ್ದರೂ, ಮಾನವ ಹಕ್ಕುಗಳ ಸಂಸ್ಥೆಗಳು ಮತ್ತು ಕಾರ್ಯಕರ್ತರು ಹಲವು ಉಲ್ಲಂಘನೆಗಳ ಘಟನೆಗಳನ್ನು ಹೈಕೋರ್ಟ್, ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್, ಮತ್ತು NHRC ಗಳಿಗೆ ತಲುಪಿಸಿದ್ದಾರೆ. ವಿಚಾರಣೆಯಲ್ಲಿ ವಿಪರೀತ ವಿಳಂಬವಾಗುವುದು ಮತ್ತು ಅಂತಿಮವಾಗಿ ಪ್ರಕರಣಗಳು ವಜಾಗೊಂಡಿರುವುದು ಅನೇಕ ಬಾರಿ ನಡೆದಿದೆ.

ಸಾಲ್ವಾ ಜುಡುಂ ಕಾನೂನುಬಾಹಿರ ಎಂದು 2011ರಲ್ಲಿ ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್ ತೀರ್ಪು ನೀಡಿದ್ದ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಪ್ರಕರಣವನ್ನೂ ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್ ಸರಿಯಾದ ವಿಚಾರಣೆ ನಡೆಸದೆ ಈ ವರ್ಷ ಮೇ ತಿಂಗಳಲ್ಲಿ ವಜಾಗೊಳಿಸಿದೆ. 2012ರಲ್ಲಿ ಸರ್ಕೇಗುಡಾ ಗ್ರಾಮದಲ್ಲಿ ಮತ್ತು 2013ರಲ್ಲಿ ಎಡೆಸ್ಮೆಟ್ಟಾ ಗ್ರಾಮದಲ್ಲಿ ಬೀಜೋತ್ಸವದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಕ್ರಮವಾಗಿ 17 ಮತ್ತು 8 ಗ್ರಾಮಸ್ಥರು ಸಾವನ್ನಪ್ಪಿದ ಎರಡು ಘಟನೆಗಳ ಕುರಿತಾದ ಒಂದು ನ್ಯಾಯಾಂಗ ತನಿಖೆಯಲ್ಲಿ ನ್ಯಾಯಮೂರ್ತಿ ವಿ.ಕೆ. ಅಗರ್ವಾಲ್ ಈ ಎರಡೂ ಘಟನೆಗಳು ನಕಲಿ ಎನ್‌ಕೌಂಟರ್‌ಗಳು ಎಂದು ತೀರ್ಮಾನಿಸಿದರು, ಇದರಲ್ಲಿ ಮಕ್ಕಳೂ ಸಹ ಸಾವನ್ನಪ್ಪಿದ್ದರು. ಆದರೆ, ಈ ವರದಿಗಳನ್ನು ರಾಜ್ಯ ವಿಧಾನಸಭೆಯಲ್ಲಿ ಮಂಡಿಸಿದ್ದರೂ, ಯಾವುದೇ ಕ್ರಮ ಕೈಗೊಂಡಿಲ್ಲ. ಎಫ್‌ಐಆರ್ ದಾಖಲಿಸುವಂತಹ ಪ್ರಾಥಮಿಕ ಹಂತವೂ ಇಲ್ಲಿಯವರೆಗೆ ಪೂರ್ಣಗೊಂಡಿಲ್ಲ.

ಇತ್ತೀಚೆಗೆ ‘ಮೂಲ್‌ವಾಸಿ ಬಚಾವೊ ಮಂಚ್’ ನಿಷೇಧದ ವಿರುದ್ಧ ಹೈಕೋರ್ಟ್‌ನಲ್ಲಿ ರಿಟ್ ಅರ್ಜಿ ಸಲ್ಲಿಸಲಾಗಿದ್ದು, ಅದು ತಿರಸ್ಕೃತಗೊಂಡಿದೆ. ಈಗ, ಈ ವಿಷಯವನ್ನು ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್‌ನಲ್ಲಿ ಪ್ರಸ್ತಾಪಿಸಲು ವಕೀಲರ ತಂಡವು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಿದೆ.

ಆಪರೇಷನ್ ಕಗಾರ್ ನಡೆಯುತ್ತಿರುವ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ವಕೀಲರು, ಕಾರ್ಯಕರ್ತರು, ಅಥವಾ ಪತ್ರಕರ್ತರು ಬೆದರಿಕೆಗೆ ಒಳಗಾಗಿದ್ದಾರೆಯೇ?

ಹೌದು, ಹಿಂದಿನ ಕಾರ್ಯಾಚರಣೆಗಳಂತೆಯೇ ಖಗಾರ್ ಆಪರೇಷನ್ ಸಮಯದಲ್ಲಿಯೂ ಹಲವರನ್ನು ಘಟನಾ ಸ್ಥಳಗಳನ್ನು ತಲುಪದಂತೆ ತಡೆಯಲಾಯಿತು. ನಾವು ಆಗಾಗ ಹೆಚ್ಚು ದೂರ ಪ್ರಯಾಣಿಸಬೇಕಾಯಿತು, ಪದೇ ಪದೇ ತಪಾಸಣೆ, ಪ್ರಶ್ನಿಸುವುದು, ಮತ್ತು ಕೆಲವು ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ ಬೆದರಿಕೆಗಳನ್ನು ಸಹ ಎದುರಿಸಬೇಕಾಯಿತು. ಭದ್ರತಾ ಪಡೆಗಳು ನಮ್ಮ ಸುರಕ್ಷತೆಗಾಗಿ ಎಂದು ಯಾವಾಗಲೂ ಹೇಳುತ್ತವೆ, ಆದರೆ ಜನರು ಈ ಸ್ಥಳಗಳನ್ನು ತಲುಪದಂತೆ ತಡೆಯಲು ಇದು ಒಂದು ಆಂತರಿಕ ಕಾರಣವೆಂದು ನಮಗೆ ಗೊತ್ತು.

ಬಾಧಿತ ಸಮುದಾಯಗಳಿಗೆ ಯಾವ ರೀತಿಯ ಕಾನೂನು ಅಥವಾ ವೈಯಕ್ತಿಕ ಬೆಂಬಲ ಅತ್ಯಗತ್ಯ ಎಂದು ನೀವು ಭಾವಿಸುತ್ತೀರಿ?

ಸಂಕಷ್ಟದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ, ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ನಿಭಾಯಿಸಲು ಗ್ರಾಮಸ್ಥರಿಗೆ ಸಹಾಯದ ಅಗತ್ಯವಿದೆ. ಇದಕ್ಕೆ ಪ್ರಮುಖ ಕಾರಣ ಕಡಿಮೆ ಸಾಕ್ಷರತಾ ಮಟ್ಟ, ಹೊರಗಿನ ಪ್ರಪಂಚದ ಬಗ್ಗೆ ತಿಳುವಳಿಕೆಯ ಕೊರತೆ, ಮತ್ತು ಗ್ರಾಮದಲ್ಲಿ ಕೆಲವೇ ಜನರು ಹಿಂದಿ ಮಾತನಾಡಬಲ್ಲರು ಎಂಬುದು. ಉದಾಹರಣೆಗೆ, ಗ್ರಾಮಸ್ಥರನ್ನು ಪೊಲೀಸರು ಬಂಧಿಸಿದಾಗ, ಕುಟುಂಬ ಸದಸ್ಯರಿಗೆ ಅವರನ್ನು ಪತ್ತೆ ಹಚ್ಚಲು ಸಹಾಯ ಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ. ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ಅವರು ಎಲ್ಲಿದ್ದಾರೆ ಎಂಬುದು ತಿಳಿಯದಿರುವುದು ಬಹಳ ಆತಂಕವನ್ನು ಉಂಟುಮಾಡುತ್ತದೆ. ಪೊಲೀಸ್ ಠಾಣೆಗಳ ಹೊರಗೆ ನೀವು ಅನೇಕ ಮಹಿಳೆಯರನ್ನು (ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಮಕ್ಕಳೊಂದಿಗೆ) ಕಾಣಬಹುದು. ಪೊಲೀಸರು ಅವರನ್ನು ಒಳಗೆ ಬಿಡದಿರಬಹುದು. ಅವರು ಒಳಗೆ ಹೋಗಲು ಸಾಧ್ಯವಾದರೂ, ಪೊಲೀಸ್ ಅಧಿಕಾರಿ ಅಗತ್ಯ ಮಾಹಿತಿಯನ್ನು ನೀಡದಿರಬಹುದು. ಮೇಲೆ ತಿಳಿಸಿದ ಪೀಡಿಯಾ, ಇಟಾವಾರ್ ಪ್ರಕರಣಗಳಲ್ಲಿ ನಡೆದಂತೆ, ದೊಡ್ಡ ಸಂಖ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಮರಣಗಳು ಮತ್ತು ಅದೇ ದಿನ ಬಂಧನಗಳು ನಡೆದಾಗ, ಕುಟುಂಬ ಸದಸ್ಯರು ತಮ್ಮ ಕುಟುಂಬಸ್ಥರು, ಸಂಬಂಧಿಕರು ಸತ್ತವರಲ್ಲಿ ಇದ್ದಾರೆಯೇ ಅಥವಾ ಪೊಲೀಸರು ವಿಚಾರಣೆಗಾಗಿ ವಶಕ್ಕೆ ತೆಗೆದುಕೊಂಡವರಲ್ಲಿ ಇದ್ದಾರೆಯೇ ಎಂದು ತಿಳಿಯಲು ಜಿಲ್ಲಾ ಕೇಂದ್ರ ಕಚೇರಿಗೆ ಬಹಳ ದೂರ ನಡೆದು ಅಥವಾ ಟ್ರ್ಯಾಕ್ಟರ್‌ಗಳಲ್ಲಿ ಬಂದರು. ಇಂತಹ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಆ ಕುಟುಂಬಗಳಿಗೆ ನಮ್ಮಂತಹವರು ಸಹಾಯ ಮಾಡಲು ಬಯಸುತ್ತೇವೆ. ನಾವು ನಮ್ಮ ಕೈಲಾದ ಸಹಾಯ ಮಾಡುತ್ತೇವೆ. ಅದೇ ರೀತಿ, ನಕಲಿ ಎನ್‌ಕೌಂಟರ್‌ಗಳಲ್ಲಿ ಹತ್ಯೆಗಳ ನಂತರ, ಮೃತದೇಹವನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡು ಹೋಗಲು, ಪೊಲೀಸ್ ದೂರು ದಾಖಲಿಸಲು ಅಥವಾ ಕೋರ್ಟ್‌ನಲ್ಲಿ ಅರ್ಜಿ ಸಲ್ಲಿಸಲು ಸಂಬಂಧಿಕರಿಗೆ ಸಹಾಯ ಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ. ಕೈದಿಗಳ ಸಂಬಂಧಿಕರಿಗೆ ಕಾನೂನು ಪ್ರಾತಿನಿಧ್ಯದ ಜೊತೆಗೆ ವಿವಿಧ ರೀತಿಯ ಸಹಾಯವೂ ಅಗತ್ಯ. ಸರಳವಾಗಿ ಹೇಳಬೇಕೆಂದರೆ, ಯಾವುದೇ ದುರದೃಷ್ಟಕರ ಘಟನೆ ನಡೆದಾಗ, ಜನರಿಗೆ ತುರ್ತಾಗಿ ಸಹಾಯ ಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ.

ಈ ಹತ್ಯೆಗಳ ನಂತರ, ಪೊಲೀಸರು ಮೃತದೇಹಗಳನ್ನು ಕುಟುಂಬಗಳಿಗೆ ಹಿಂತಿರುಗಿಸುತ್ತಾರೆಯೇ?

ನಾನು ಹಲವು ವರ್ಷಗಳಿಂದ ನೋಡುತ್ತಿದ್ದೇನೆ. ಕೆಲವು ಬಾರಿ ಉದ್ದೇಶಪೂರ್ವಕವಾಗಿಯೋ ಅಥವಾ ಮತ್ತೊಂದು ಕಾರಣಕ್ಕೋ ವಿಳಂಬ ಮಾಡಿದರೂ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಹಿಂದಿರುಗಿಸುತ್ತಾರೆ. ಕೆಲವು ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ, ವಿಶೇಷವಾಗಿ ನಕಲಿ ಎನ್‌ಕೌಂಟರ್ ಪ್ರಕರಣಗಳಲ್ಲಿ, ಭದ್ರತಾ ಪಡೆಗಳು ಗ್ರಾಮಕ್ಕೆ ಬಂದು ಅಥವಾ ಸ್ಮಶಾನಕ್ಕೂ ಹೋಗಿ ಅಂತ್ಯಸಂಸ್ಕಾರವನ್ನು ಬೇಗನೆ ಮಾಡಲು ಕುಟುಂಬದ ಮೇಲೆ ಅನಗತ್ಯ ಒತ್ತಡವನ್ನು ಹೇರುತ್ತವೆ.

ಮೃತದೇಹಗಳನ್ನು ಹಿಂತಿರುಗಿಸಲು ಪೊಲೀಸರು ಏಕೆ ವಿಳಂಬ ಮಾಡಿದರು ಅಥವಾ ನಿರಾಕರಿಸಿದರು?

ಸತ್ತ ವ್ಯಕ್ತಿಯ ಫೋಟೋ, ಗುರುತು (ಲಭ್ಯವಿದ್ದರೆ) ತೋರಿಸಿದರೂ, ಸಂಬಂಧಿಕರು ತಕ್ಷಣ ಬಾರದಿದ್ದರೆ ಮೃತದೇಹವನ್ನು ನೀಡದಿರಬಹುದು. ಆದರೆ, ಸತ್ತ ವ್ಯಕ್ತಿಯ ವಿವರಗಳನ್ನು ಮತ್ತು ಫೋಟೋವನ್ನು ತಕ್ಷಣ ನೀಡದೆ, ಕೆಲವು ದಿನಗಳ ನಂತರ ಪ್ರಚಾರ ಮಾಡಿದರೆ, ಅಂತಹ ವಿಳಂಬವು ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ಉದ್ದೇಶಪೂರ್ವಕವೆಂದು ತೋರುತ್ತದೆ. ಈ ಮಧ್ಯೆ, ಜಿಲ್ಲಾ ಆಸ್ಪತ್ರೆಗಳಲ್ಲಿ ಶೇಖರಣಾ ಸೌಲಭ್ಯಗಳು ಸರಿಯಾಗಿಲ್ಲದ ಕಾರಣ ಮೃತದೇಹವು ಗುರುತು ಸಿಗದಷ್ಟು ಕೊಳೆತು ಹೋಗುತ್ತದೆ. ಅಂತಹ ಪರಿಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿ, ನಕಲಿ ನಾಟಕ ಆಡಲಾಗುತ್ತಿದೆ ಎಂದು ಅನುಮಾನ ಬರುತ್ತದೆ.

2025ರ ಮೇ 22ರಿಂದ 27ರವರೆಗೆ ಉದ್ದೇಶಪೂರ್ವಕವಾಗಿ ವಿಳಂಬ ಮಾಡಲಾಗಿದೆ ಎಂಬುದಕ್ಕೆ ನಾನು ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷ ಸಾಕ್ಷಿ. ಮೇ 20ರಂದು ನಾರಾಯಣಪುರ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಅಬೂಜ್ಮಾದ್ ಅರಣ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ನಡೆದ ಘರ್ಷಣೆಯಲ್ಲಿ 28 ಮಾವೋವಾದಿಗಳು ಸಾವನ್ನಪ್ಪಿದರು. ಒಂದು ಮೃತದೇಹವನ್ನು ತಾವು ತೆಗೆದುಕೊಂಡು ಹೋಗಿರುವುದಾಗಿ ಮಾವೋವಾದಿಗಳು ಒಂದು ಪತ್ರಿಕಾ ಪ್ರಕಟಣೆಯಲ್ಲಿ ತಿಳಿಸಿದರು. ಉಳಿದವರನ್ನು ಪೊಲೀಸರು ನಾರಾಯಣಪುರಕ್ಕೆ ತಂದು ಜಿಲ್ಲಾ ಆಸ್ಪತ್ರೆಯ ಶವಾಗಾರದಲ್ಲಿ ಇರಿಸಿದರು. ಶವಪೆಟ್ಟಿಗೆಯಲ್ಲಿ ಫ್ರೀಜರ್ ಸೌಲಭ್ಯ ಇರಲಿಲ್ಲ.

ನನಗೆ ಹಿಂದಿ ಬರುವುದಿಲ್ಲ, ದಯವಿಟ್ಟು ಸಹಾಯ ಮಾಡಿ ಎಂದು ಕೇಳಿದ್ದರಿಂದ ಮೇ 22ರಂದು ನಾನು ವಾರಂಗಲ್‌ನಿಂದ ಬಂದ ಸತ್ತ ಮಾವೋವಾದಿ ಬೂರ ರಾಕೇಶ್ (ಅಲಿಯಾಸ್ ವಿವೇಕ್) ಕುಟುಂಬ ಸದಸ್ಯರ ಜೊತೆ ಹೋದೆ. ನಂತರದ ಕೆಲವು ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ತೆಲಂಗಾಣ ಮತ್ತು ಆಂಧ್ರಪ್ರದೇಶದಿಂದ ಇನ್ನೂ ನಾಲ್ಕು ಕುಟುಂಬಗಳು ಬಂದವು. ಇವರಲ್ಲಿ ಹಿರಿಯ ಮಾವೋವಾದಿ ಸದಸ್ಯರಾದ ಸಿಪಿಐ (ಮಾವೋವಾದಿ)ಯ ಜನರಲ್ ಸೆಕ್ರೆಟರಿ ನಂಬಲ ಕೇಶವರಾವ್ (ಬಸವರಾಜು) ಮತ್ತು ಸಜ್ಜಾ ವೆಂಕಟ ನಾಗೇಶ್ವರರಾವ್ (ನವೀನ್) ಕುಟುಂಬದ ಇಬ್ಬರು ಸದಸ್ಯರು ಇದ್ದರು. ಬಸ್ತಾರ್‌ನ ಗ್ರಾಮಗಳಿಂದ ಬಂದ ಸತ್ತ ಮಾವೋವಾದಿಗಳ ಕುಟುಂಬಗಳು, ಈ ಐದು ಕುಟುಂಬಗಳು ಆಧಾರ್ ಕಾರ್ಡ್‌ಗಳಂತಹ ಅಗತ್ಯ ಗುರುತಿನ ಚೀಟಿಗಳನ್ನು ಸಹ ತಂದಿದ್ದವು.

ಆದರೆ ಬಸ್ತಾರಕ್ಕೆ ಸೇರಿದ ಮೃತದೇಹಗಳನ್ನು ನಿಯಮಾನುಸಾರ ಹಸ್ತಾಂತರಿಸಿದರೂ, ತೆಲಂಗಾಣ ಮತ್ತು ಆಂಧ್ರಪ್ರದೇಶದಿಂದ ಬಂದ ಕುಟುಂಬಗಳಿಗೆ ವಿಶ್ವಾಸಾರ್ಹ ಮಾಹಿತಿ ನೀಡದೆ ಹಲವು ದಿನಗಳವರೆಗೆ ಕಾಯುವಂತೆ ಮಾಡಲಾಯಿತು ಮತ್ತು ಕಿರುಕುಳ ನೀಡಲಾಯಿತು. 27ರಂದು ಅವರ ಮೃತದೇಹಗಳು ಕೊಳೆತುಹೋಗಿವೆ, ಆದ್ದರಿಂದ ನಾರಾಯಣಪುರದಲ್ಲಿಯೇ ದಹನ ಮಾಡಬೇಕು ಎಂದು ಹೇಳಿದರು. ತಮ್ಮ ಗ್ರಾಮಗಳಿಂದ ಫ್ರೀಜರ್ ಆಂಬುಲೆನ್ಸ್‌ಗಳನ್ನು ಭಾರಿ ವೆಚ್ಚದಲ್ಲಿ ತಂದಿದ್ದ ಕುಟುಂಬಗಳು ಅದನ್ನು ನಿರಾಕರಿಸಿದವು. ಸತ್ತ ವ್ಯಕ್ತಿ ತನ್ನ ಮನೆಯನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ದಶಕಗಳಿಂದ ಕಾಣೆಯಾಗಿದ್ದರೂ, ಕುಟುಂಬ ಸದಸ್ಯರು ಅಲ್ಲೇ ಕಾಯುತ್ತಿದ್ದರು. ಆ ದಿನ ಸಂಜೆ, ಮೃತದೇಹಗಳನ್ನು ಸಂಬಂಧಿಕರಿಗೆ ತೋರಿಸದೆ ಪೊಲೀಸರು ರಹಸ್ಯವಾಗಿ ಭಾರಿ ಪೊಲೀಸ್ ಪಡೆಯನ್ನು ನಿಯೋಜಿಸಿ ದಹನ ಮಾಡಿದರು. ಮೃತದೇಹಗಳನ್ನು ವಶಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಕಾನೂನುಬದ್ಧ ಹಕ್ಕುದಾರರು ಯಾರೂ ಬರಲಿಲ್ಲ ಎಂದು ಬಸ್ತಾರ್ ಪೊಲೀಸ್ ಇನ್ಸ್‌ಪೆಕ್ಟರ್ ಜನರಲ್ ನಂತರ ಹೇಳಿದರು.

ಮೃತದೇಹಗಳನ್ನು ನೀಡಬಾರದೆಂದು ತೆಗೆದುಕೊಂಡ ನಿರ್ಧಾರ ರಾಜಕೀಯ ಎಂದು ನಾನು ನಂಬುತ್ತೇನೆ. ಬಸವರಾಜು ಅವರನ್ನು ಹಿಡಿದು ಬಂಧಿಸಬಹುದಾಗಿತ್ತಾದರೂ, ಅವರ ಹತ್ಯೆ ಗುಂಡಿನ ಚಕಮಕಿಯ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಆಗಿದೆಯೋ ಅಥವಾ ನಂತರ ಆಗಿದೆಯೋ ಎಂಬುದು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿಲ್ಲದ ಕಾರಣ ಮೃತದೇಹಗಳನ್ನು, ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಬಸವರಾಜು ಮೃತದೇಹವನ್ನು, ಅವರ ಸ್ವಂತ ಊರಾದ ಶ್ರೀಕಾಕುಳಂಗೆ ಕಳುಹಿಸಿದರೆ ರ್ಯಾಲಿಗಳು, ಸಭೆಗಳೊಂದಿಗೆ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಪ್ರತಿಭಟನೆಗಳು ಎದುರಾಗುತ್ತವೆ ಎಂದು ಸರ್ಕಾರ ಹೆದರಿತು.

ಮೃತದೇಹಗಳನ್ನು ನೋಡಲು ಅನುಮತಿ ನೀಡಲು ನಿರಾಕರಿಸುವ ಮೂಲಕ ಸರ್ಕಾರವು ಭಾರತದ ಸಂವಿಧಾನದ ಆರ್ಟಿಕಲ್ 21 ಅನ್ನು ಉಲ್ಲಂಘಿಸಿದೆ. ಅಂದರೆ ಸತ್ತವರನ್ನು ಗೌರವದಿಂದ ನೋಡಿಕೊಳ್ಳಬೇಕು. ಮೃತದೇಹಗಳೊಂದಿಗೆ ದುರ್ವ್ಯವಹಾರ ಮಾಡಬಾರದು, ಅಪವಿತ್ರಗೊಳಿಸಬಾರದು ಅಥವಾ ಅವಮಾನಕರ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಅಥವಾ ಏಕಪಕ್ಷೀಯವಾಗಿ ವಿಲೇವಾರಿ ಮಾಡಬಾರದು ಎಂಬ ಮೃತರ ಗೌರವದ ಹಕ್ಕಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತೆ ತಮ್ಮ ವ್ಯಾಪ್ತಿಯನ್ನು ಭಾರತದ ನ್ಯಾಯಾಲಯಗಳು ಗುರುತಿಸಿವೆ. ಅದೇ ರೀತಿ ಆರ್ಟಿಕಲ್ 21ರ ಪ್ರಕಾರ, ಕುಟುಂಬಗಳಿಗೆ ತಮ್ಮ ಪ್ರೀತಿಪಾತ್ರರ ಅಂತಿಮ ಸಂಸ್ಕಾರಗಳನ್ನು ಧಾರ್ಮಿಕ ವಿಧಿಗಳ ಪ್ರಕಾರ ನೆರವೇರಿಸುವ ಹಕ್ಕಿದೆ. ಕಾನೂನುಬದ್ಧ ಕಾರಣವಿಲ್ಲದೆ ಇದನ್ನು ನಿರಾಕರಿಸಿದರೆ ವೈಯಕ್ತಿಕ ಘನತೆ, ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಅಥವಾ ಧಾರ್ಮಿಕ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯವನ್ನು ಉಲ್ಲಂಘಿಸಿದಂತೆ ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಬಹುದು.

ಸತ್ತವರನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿರುವ ವಿಧಾನದ ಬಗ್ಗೆ ಯಾರಾದರೂ ಕಾನೂನು ಕ್ರಮ ಕೈಗೊಂಡಿದ್ದಾರೆಯೇ?

ಬಸವರಾಜು ಕುಟುಂಬ ಸದಸ್ಯರು ಮತ್ತು ಇತರರೂ ಹೀಗೆ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ ಎಂದು ನಾನು ಆಶಿಸುತ್ತೇನೆ. ಆದರೆ, ಬಸವರಾಜು ಮತ್ತು ಇತರರನ್ನು ಪೊಲೀಸರು ದಹನ ಮಾಡಿದ ನಂತರ ಸಾರ್ವಜನಿಕರ ಆಕ್ರೋಶದ ಬಳಿಕ, ಜೂನ್‌ನಲ್ಲಿ ಮಾವೋವಾದಿ ಪಕ್ಷದ ಕೇಂದ್ರ ಸಮಿತಿ ಸದಸ್ಯರಾದ ಸುಧಾಕರ್ ಮತ್ತು ಭಾಸ್ಕರ್ ಹತ್ಯೆಯಂತಹ ನಂತರದ ಎನ್‌ಕೌಂಟರ್ ಪ್ರಕರಣಗಳಲ್ಲಿ, ಮೃತದೇಹಗಳನ್ನು ವಿಳಂಬ ಮಾಡದೆ ಕುಟುಂಬಗಳಿಗೆ ಹಸ್ತಾಂತರಿಸಲಾಯಿತು.

ಆದಿವಾಸಿ ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಸಂಪದ್ಬರಿತ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಸೇನಾ ಆಡಳಿತದ ವ್ಯಾಪಕ ಮಾದರಿಯ ಭಾಗವಾಗಿ ನೀವು ಆಪರೇಷನ್ ಖಗಾರ್ ಅನ್ನು ನೋಡುತ್ತಿದ್ದೀರಾ?

ಖಂಡಿತ. ಗಣಿಗಾರಿಕೆಗಾಗಿ ಕಾರ್ಪೊರೇಟ್‌ಗಳೊಂದಿಗೆ ಸರ್ಕಾರವು ಅನೇಕ ಅಸ್ಪೃಶ್ಯ ತಿಳುವಳಿಕಾ ಒಪ್ಪಂದಗಳಿಗೆ ಸಹಿ ಹಾಕಿದೆ. ಈ ಒಪ್ಪಂದಗಳು ಇನ್ನು ಮುಂದೆ ಯಾವುದೇ ವಿಳಂಬವನ್ನು ಒಪ್ಪಲಾಗದ ಮಟ್ಟಕ್ಕೆ ತಲುಪಿವೆ. ಆಪರೇಷನ್ ಖಗಾರ್ ಕಾರ್ಪೊರೇಟ್ ಆಕ್ರಮಣಗಳಿಗೆ, ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಅದಾನಿಯಂತಹ ಕಂಪನಿಗಳಿಗೆ, ದಾರಿ ಸುಗಮಗೊಳಿಸುತ್ತಿದೆ ಎಂದು ತೋರುತ್ತದೆ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ, ಎನ್‌ಎಂಎಸಿ ಈಗಾಗಲೇ ಒಂದು ಬೆಟ್ಟವನ್ನು ಅಗೆದಿದೆ ಮತ್ತು ಈಗ ಮತ್ತೊಂದು ಬೆಟ್ಟದ ಮೇಲೆ ಗಮನಹರಿಸಿದ್ದು, ಪ್ರತಿಭಟನೆಗಳು ಭುಗಿಲೆದ್ದಿವೆ. ಗಣಿಗಳ ರಾಜಕೀಯ ಒಂದು ವಾಸ್ತವ ಸಂದರ್ಭ.

ಈಗ ಕದನವಿರಾಮಕ್ಕೆ ತಮ್ಮ ಸಿದ್ಧತೆಯನ್ನು ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸಿ ಮಾವೋವಾದಿಗಳು ಮಾಡಿದ ಘೋಷಣೆಯನ್ನು ನೀವು ಹೇಗೆ ಅರ್ಥೈಸುತ್ತೀರಿ?

ಕದನವಿರಾಮ ಮತ್ತು ಶಾಂತಿ ಮಾತುಕತೆಗಳನ್ನು ನಡೆಸುವ ಮಾವೋವಾದಿಗಳ ಇಚ್ಛೆಯು ಅವರ ಸ್ವಂತ ಬಲದ ಬಗ್ಗೆ ಅವರ ಅಂದಾಜನ್ನು ಪ್ರತಿಬಿಂಬಿಸುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ಸರಕಾರವು ಇದನ್ನು ಒಪ್ಪುತ್ತಿಲ್ಲ. ಬದಲಾಗಿ, ಈ ಅವಕಾಶವನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಂಡು ಅದರ ದಾಳಿಗಳನ್ನು ತೀವ್ರಗೊಳಿಸಿ, ಮಾವೋವಾದಿ ನಾಯಕರು ಮತ್ತು ಕಾರ್ಯಕರ್ತರನ್ನು ಭೌತಿಕವಾಗಿ ನಿರ್ಮೂಲನೆ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತಿದೆ. ನಾಗರಿಕ ಸಾವುನೋವುಗಳನ್ನು ಒಂದು ಸಂಬಂಧಿತ ನಷ್ಟವೆಂದು ತಳ್ಳಿಹಾಕಲಾಗುತ್ತಿದೆ.

ಮಾವೋವಾದಿಗಳ ಪ್ರತಿರೋಧವಿಲ್ಲದಿದ್ದರೂ, ಹೊಸ ರೀತಿಯ ಆದಿವಾಸಿ ಪ್ರತಿರೋಧಗಳು ಹೊರಹೊಮ್ಮುತ್ತವೆ ಎಂದು ನೀವು ಭಾವಿಸುತ್ತೀರಾ?

ದೇಶದ ಇತರ ಆದಿವಾಸಿ ಪ್ರದೇಶಗಳಂತೆಯೇ, ಬಸ್ತಾರ್ ಆದಿವಾಸಿಗಳಿಗೆ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲೂ ಸಹ ಪ್ರತಿರೋಧದ ಸುದೀರ್ಘ ಇತಿಹಾಸವಿದೆ. ಹೊಸ ರಾಜಕೀಯ ಸಂಸ್ಥೆಗಳು ಮತ್ತು ಚಳವಳಿಗಳು ರೂಪುಗೊಳ್ಳುವ ಸಾಧ್ಯತೆ ಇದೆ. 2021ರಿಂದ ಬಹಿರಂಗವಾಗಿ, ಪ್ರಜಾಸತ್ತಾತ್ಮಕ ಮಾರ್ಗಗಳ ಮೂಲಕ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿರುವ ಯುವಕರ ನೇತೃತ್ವದ ಸಾಮೂಹಿಕ ಚಳವಳಿಯಾದ ಮೂಲ್‌ವಾಸಿ ಬಚಾವೊ ಮಂಚ್ (ಎಂಬಿಎಂ) ಅನ್ನು 2024ರ ಅಕ್ಟೋಬರ್‌ನಲ್ಲಿ ನಿಷೇಧಿಸಲಾಯಿತು. ಈ ನಿಷೇಧ ಒಂದು ವರ್ಷ ಕಾಲ ಮುಂದುವರಿಯಲಿದೆ. ಎಂಬಿಎಂನ ಹಲವು ನಾಯಕರು ಮತ್ತು ಕಾರ್ಯಕರ್ತರು ಪ್ರಸ್ತುತ UAPA ಮತ್ತು ಇತರ ಕಾನೂನುಗಳ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಜೈಲಿನಲ್ಲಿದ್ದಾರೆ. ಬಸ್ತಾರ್‌ನಲ್ಲಿ ಸ್ವತಂತ್ರ ಜನ ಚಳವಳಿಗಳು ಅಗತ್ಯವಾಗಿದ್ದರೂ, ತೀವ್ರಗೊಂಡ ಮಿಲಿಟರಿಕರಣದಿಂದಾಗಿ ಭಿನ್ನಾಭಿಪ್ರಾಯವನ್ನು ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸುವುದು ಒಂದು ಸವಾಲಾಗಿದೆ.

ಮಾವೋವಾದಿಗಳು ಕದನವಿರಾಮ ಘೋಷಿಸಿದ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ಸರ್ಕಾರ ಅವರೊಂದಿಗೆ ಮಾತುಕತೆ ನಡೆಸಬೇಕೇ?

ಹೌದು, ಖಂಡಿತವಾಗಿಯೂ. ಸಿಪಿಐ (ಮಾವೋವಾದಿ) ಮಾರ್ಚ್ ಅಂತ್ಯದಿಂದ ಇಲ್ಲಿಯವರೆಗೆ ಆರು ಬಾರಿ ಪತ್ರಿಕಾ ಪ್ರಕಟಣೆಗಳ ಮೂಲಕ ಕದನವಿರಾಮ ಮತ್ತು ರಾಜಕೀಯ ಮಾತುಕತೆಗಳನ್ನು ನಡೆಸಲು ತನ್ನ ಸಿದ್ಧತೆಯನ್ನು ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸಿದೆ. ಆದರೆ ಸರ್ಕಾರ ಸಕಾರಾತ್ಮಕವಾಗಿ ಸ್ಪಂದಿಸಿಲ್ಲ. ಕೇಂದ್ರ ಮತ್ತು ರಾಜ್ಯ ಸರ್ಕಾರಗಳು ಶರಣಾಗತಿ ಒಂದೇ ಮಾವೋವಾದಿಗಳಿಗೆ ಇರುವ ಏಕೈಕ ಮಾರ್ಗ ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತಿವೆ. ಹಿಂದೆ ಮಾವೋವಾದಿಗಳು ಮಾತುಕತೆಗಾಗಿ ಬರಬಹುದು, ಆದರೆ ಮಧ್ಯವರ್ತಿಗಳಿಲ್ಲದೆ ಬರಬೇಕು ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತಿದ್ದರು. ಹಿಂದಿನ ಇಂತಹ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ ಕೆಲವರನ್ನು ಕೊಲ್ಲಲಾಗಿದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಅದು ಅಪಾಯಕಾರಿ. ಪ್ರಜಾಸತ್ತಾತ್ಮಕ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳ ಮೂಲಕ ಕಾರ್ಪೊರೇಟ್‌ಗಳು ಅಧಿಕಾರವನ್ನು ವಹಿಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ನಾವು ಬದುಕುತ್ತಿದ್ದೇವೆ. ಪ್ರಧಾನ ಮಂತ್ರಿ ನರೇಂದ್ರ ಮೋದಿ, ಗೃಹ ಸಚಿವ ಅಮಿತ್ ಶಾ, ಮತ್ತು ಅವರ ಪಕ್ಷವಾದ ಬಿಜೆಪಿ ಈ ಪರಿವರ್ತನೆಯ ಕೇಂದ್ರದಲ್ಲಿದ್ದಾರೆ. 2014ರ ಮೇ ತಿಂಗಳಲ್ಲಿ ಸಾರ್ವತ್ರಿಕ ಚುನಾವಣೆಗಳಲ್ಲಿ ಗೆದ್ದ ನಂತರ ಗುಜರಾತ್ ಮುಖ್ಯಮಂತ್ರಿಯಾಗಿ, ಪ್ರಧಾನಿಯಾಗಿ ಆಯ್ಕೆಯಾದ ಮೋದಿ ಅವರು ದೆಹಲಿಗೆ ಯಾರ ವಿಮಾನದಲ್ಲಿ ಪ್ರಯಾಣಿಸಿದರು ಎಂಬುದನ್ನು ನೆನಪಿಸಿಕೊಳ್ಳಿ. ನಮ್ಮ ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವವನ್ನು ಫ್ಯಾಸಿಸ್ಟ್ ಹಿಂದುತ್ವ ಶಕ್ತಿಗಳು ನಾಶಪಡಿಸುತ್ತಿವೆ. ಇದು ಭಾರತೀಯ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಅಪಾಯಕಾರಿ ಕ್ಷಣ, ನಾವೆಲ್ಲರೂ ಇದಕ್ಕಾಗಿ ಎಚ್ಚೆತ್ತುಕೊಳ್ಳಬೇಕು.

ಎ. ಕೆ. ಶಿಬುರಾಜ್ ಅವರು 2000ರಲ್ಲಿ ಕೋಳಿಕೋಡ್‌ನಿಂದ “ಸಂವಾದಂ” ಪತ್ರಿಕೆ ಪ್ರಕಟಣೆಯೊಂದಿಗೆ ತಮ್ಮ ಪತ್ರಿಕೋದ್ಯಮ ವೃತ್ತಿಯನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದರು. ನಂತರ ಮಾಲ್ಡೀವ್ಸ್ ದ್ವೀಪದಲ್ಲಿ ಶಿಕ್ಷಕರಾಗಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡಿದರು. ಉತ್ತರ ಭಾರತ ರಾಜ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಸಾಮಾಜಿಕ ಸೇವಾ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿಸಿಕೊಂಡರು. ಸ್ವಲ್ಪ ಕಾಲ ಸಾವಯವ ಕೃಷಿ ಮಾಡಿದರು. ಕೇರಳಯಂ ಮ್ಯಾಗಜೀನ್ (ವೆಬ್) ನಲ್ಲಿ ಸಹಾಯಕ ಸಂಪಾದಕರಾಗಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡಿದರು. ಅವರು ಪ್ರಸ್ತುತ ಸ್ವತಂತ್ರ ಪತ್ರಕರ್ತ ಮತ್ತು ನಾಗರಿಕ ಸಮಾಜ ಹಾಗೂ ಸಾಮಾಜಿಕ ಚಳವಳಿಗಳ ವಕೀಲರಾಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. 2025ರ ವರ್ಷಕ್ಕೆ ಮಜಾ ಕೋಯೆನ್ ಸಾಮಾಜಿಕ ಪತ್ರಕರ್ತ ಪ್ರಶಸ್ತಿಯನ್ನು ಪಡೆದಿದ್ದಾರೆ.

ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ ಚುನಾವಣೆ 2024: ‘ವೋಟ್ ಫಾರ್ ಡೆಮಾಕ್ರಸಿ’ ವರದಿಯಿಂದ ಗಂಭೀರ ಅಕ್ರಮಗಳ ಬಹಿರಂಗ