ಪ್ರತಿ ವರ್ಷ ಜನವರಿ 3 ರಂದು ನಾವು ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿ ಫುಲೆ ಅವರ ಜನ್ಮದಿನವನ್ನು ಆಚರಿಸುತ್ತೇವೆ. ಅವರು ಭಾರತದ ಮೊದಲ ಮಹಿಳಾ ಶಿಕ್ಷಕಿ ಮತ್ತು ಹೆಣ್ಣು ಮಕ್ಕಳಿಗಾಗಿ ಶಾಲೆಯನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದ ಮೊದಲ ಭಾರತೀಯ ಮಹಿಳೆ. ಹೆಣ್ಣು ಮಕ್ಕಳಿಗಾಗಿ ಶಿಕ್ಷಣ ಕ್ರಾಂತಿಯನ್ನೇ ಮಾಡಿದ ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿ ಫುಲೆ ಮತ್ತು ಜ್ಯೋತಿಬಾ ಫುಲೆ ಅವರಿಗೆ ಹೆಗಲಾಗಿದ್ದ ಮತ್ತೊಬ್ಬ ಧೀಮಂತ ಮಹಿಳೆ ಫಾತಿಮಾ ಶೇಖ್.
ಅವರು ಫುಲೆಯವರ ಭಿಡೆವಾಡ ಶಾಲೆಯಲ್ಲಿ ಹುಡುಗಿಯರಿಗೆ ಅಕ್ಷರ ಕಲಿಸುವ ಕೆಲಸ ಮಾಡಿದರು. ಮನೆಮನೆಗೆ ತೆರಳಿ ತಮ್ಮ ಹೆಣ್ಣುಮಕ್ಕಳನ್ನು ಶಾಲೆಗೆ ಕಳುಹಿಸುವಂತೆ ಪೋಷಕರನ್ನು ಪ್ರೋತ್ಸಾಹಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಜೊತೆಗೆ ಫುಲೆ ಅವರ ಶಾಲೆಗಳ ವ್ಯವಹಾರಗಳನ್ನೂ ನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಆಕೆಯ ಕೊಡುಗೆ ಇಲ್ಲದಿದ್ದರೆ ಇಡೀ ಬಾಲಕಿಯರ ಶಿಕ್ಷಣ ಯೋಚನೆ ಸಾಕಾರಗೊಳ್ಳುತ್ತಿರಲಿಲ್ಲ. ಆದ್ದರಿಂದ ಇತಿಹಾಸ ತಜ್ಞರು ಅವರನ್ನು 19ನೇ ಶತಮಾನದ ಶಿಕ್ಷಣತಜ್ಞೆ ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ಇಂದು ಭಾರತ ಮರೆತ ‘ಸ್ತ್ರೀವಾದದ ಐಕಾನ್’ ಫಾತಿಮಾ ಶೇಖ್ ಅವರ 193ನೇ ವರ್ಷದ ಜನ್ಮ ದಿನಾಚರಣೆ.
1831ರ ಜನವರಿ 9ರಂದು ಜನಿಸಿದ ಫಾತಿಮಾ ಶೇಖ್, 1900 ಅಕ್ಟೋಬರ್ 9ರಂದು ನಿಧನರಾದರು. ಫಾತಿಮಾ ಶೇಖ್ ಭಾರತದ ಮೊಟ್ಟ ಮೊದಲ ಮುಸ್ಲಿಂ ಮಹಿಳಾ ಶಿಕ್ಷಣತಜ್ಞೆ. ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿ ಫುಲೆ ಅವರೊಂದಿಗೆ ಅವರು ಪುಣೆಯಲ್ಲಿ ತುಳಿತಕ್ಕೊಳಗಾದ ಸಮುದಾಯಗಳ ಮಹಿಳೆಯರು ಮತ್ತು ಮಕ್ಕಳಿಗೆ ಅಕ್ಷರ ಕಲಿಸಿದರು.
ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಪೂರ್ವದ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಶಿಕ್ಷಣದ ಪ್ರವರ್ತಕರಾಗಿದ್ದ ಫಾತಿಮಾ, ದಲಿತ, ಆದಿವಾಸಿ, ಮುಸ್ಲಿಂ ಸಮುದಾಯಗಳ ಮಹಿಳೆಯರು ಮತ್ತು ಅವರ ಮಕ್ಕಳ ಶಿಕ್ಷಣದ ಹಕ್ಕಿಗಾಗಿ ಅವರು ದೃಢವಾಗಿ ನಿಂತಿದ್ದರು. ಏಕೆಂದರೆ, ಈ ವರ್ಗಗಳು ಹಿಂದೂ ಧರ್ಮ ಮತ್ತು ಸಂಪ್ರದಾಯದ ಹೆಸರಿನಲ್ಲಿ ಶಿಕ್ಷಣದಿಂದ ವಂಚಿತರಾಗಿದ್ದರು. ಅವರು ಅಸ್ಪೃಶ್ಯರು, ಮುಸ್ಲಿಂ ಸಮುದಾಯಗಳ ಮಹಿಳೆಯರು ಮತ್ತು ಅವರ ಮಕ್ಕಳಿಗೆ ಶಿಕ್ಷಣ ನೀಡಲು ಫುಲೆ ದಂಪತಿಗಳೊಂದಿಗೆ ಕೆಲಸ ಮಾಡಿದರು. ಇದು ಜ್ಯೋತಿಬಾ ಫುಲೆ ನೇತೃತ್ವದ ಸತ್ಯಶೋಧಕ್ (‘ಸತ್ಯದ ಹುಡುಕಾಟ’) ಚಳುವಳಿಯ ಒಂದು ಭಾಗವಾಗಿತ್ತು.
ಹೆಣ್ಣು ಮಕ್ಕಳಿಗೆ ಹಾಗೂ ದಲಿತರಿಗೆ ಶಿಕ್ಷಣ ನೀಡಿದ್ದಕ್ಕಾಗಿ ಜ್ಯೋತಿಬಾ ಫುಲೆ ಮತ್ತು ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿ ಫುಲೆ ಅವರನ್ನು ಕುಟುಂಬ ಮತ್ತು ಗ್ರಾಮದ ಸದಸ್ಯರು ಗ್ರಾಮದಿಂದ ಹೊರಹಾಕಿದ್ದರು. 1848 ರಲ್ಲಿ ದಲಿತ ಮಕ್ಕಳು ಮತ್ತು ಮಹಿಳೆಯರಿಗಾಗಿ ಮೊದಲ ಶಾಲೆಯನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸುವ ಅವರ ಪ್ರಯತ್ನವನ್ನು ‘ಧರ್ಮ ವಿರೋಧಿ ಕೃತ್ಯ’ ಎಂದು ಹೆಸರಿಸಿದಾಗ, ಫಾತಿಮಾ ಶೇಖ್ ಮತ್ತು ಅವರ ಸಹೋದರ ಉಸ್ಮಾನ್ ಅವರಿಗೆ ಸಹಾಯ ಮಾಡಿದರು. ಫುಲೆಯವರ ವಿಚಾರಗಳಿಂದ ಪ್ರೇರಿತರಾದ ಉಸ್ಮಾನ್ ತಮ್ಮ ಸಹೋದರಿಯನ್ನು ವಿದ್ಯಾಭ್ಯಾಸ ಮಾಡಲು ಪ್ರೇರೇಪಿಸಿದರು. ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿಯವರೊಂದಿಗೆ ಶೇಖ್ ಶಿಕ್ಷಕರಾಗಿ ತರಬೇತಿ ಪಡೆಯಲು ಶ್ರಮಿಸಿದರು.
ಫುಲೆ ದಂಪತಿಗಳ ಜೊತೆಗೆ ಶೇಖ್ ಕೂಡ ಸಾಮಾಜಿಕ ಅವಮಾನದ ಕಷ್ಟಗಳನ್ನು ಎದುರಿಸಿದರು. ಏಕೆಂದರೆ, ಅವರು ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಜಾತಿಯ ಕಟ್ಟುನಿಟ್ಟಿನ ರಚನೆಗಳ ವಿರುದ್ಧ ಹೋರಾಡಿದರು. ಅವರು ಪ್ರಬಲ ಜಾತಿಗಳ ಜನರು ಮತ್ತು ತಮ್ಮದೇ ಸಮುದಾಯದ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳಿಂದ ಕಲ್ಲು ಮತ್ತು ಹಸುವಿನ ಸಗಣಿಯಿಂದ ದಾಳಿಯನ್ನೂ ಎದುರಿಸಿದರು. ಶೇಖ್ ಅವರನ್ನು ಹಿಂದೂ ಮತ್ತು ಮುಸ್ಲಿಂ ಎರಡೂ ಸಮುದಾಯಗಳು ‘ಅಧರ್ಮಿ’ ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಿದ್ದರು.
ಯಾವುದಕ್ಕೂ ಜಗ್ಗದ ಶೇಖ್.. ತಾವು ಕಲಿತು, ಹೆಣ್ಣು ಮಕ್ಕಳಿಗೂ ಕಲಿಸಿದರು. ಕುಟುಂಬಗಳು ತಮ್ಮ ಹುಡುಗಿಯರನ್ನು ಶಾಲೆಗೆ ಕಳುಹಿಸಲು ಪ್ರೋತ್ಸಾಹಿಸುವ ಸಲುವಾಗಿ ಮನೆಮನೆಗೆ ಭೇಟಿ ನೀಡಿದರು.
ಜೊತೆಜೊತೆಗೆ ಶಾಲಾ ವ್ಯವಹಾರಗಳನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಶೇಖ್ ಅವರ ಕೊಡುಗೆಗಳಿಲ್ಲದಿದ್ದರೆ, ಫುಲೆಯವರ ಶೀಕ್ಷಣ ಕ್ರಾಂತಿಯ ಗುರಿ ಅಪೂರ್ಣವಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ಶೇಖ್ ಅವರು ಶಿಕ್ಷಣದ ಧ್ಯೇಯವನ್ನು ಜೀವಂತವಾಗಿಡಲು ಶ್ರಮಿಸಿದ್ದಲ್ಲದೆ, ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿಯವರಿಗೆ ಮತ್ತು ಸತ್ಯಶೋಧಕ ಚಳುವಳಿಗೆ ಬೆಂಬಲವಾಗಿ ನಿಂತಿದ್ದರು. ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿ ಫುಲೆ ಅವರು ಜ್ಯೋತಿರಾವ್ ಫುಲೆ ಅವರಿಗೆ ಬರೆದ ಪತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಇದನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು. ಅದರಲ್ಲಿ ಅವರು ಫಾತಿಮಾ ಶೇಖ್ ಬಗ್ಗೆ ಮೆಚ್ಚುಗೆ ಮತ್ತು ಪ್ರೀತಿಯಿಂದ ಮಾತನಾಡುತ್ತಾರೆ. ಶೇಖ್ ಆಕೆಯ ಜೀವನ ಅಥವಾ ಕೆಲಸದ ಬಗ್ಗೆ ಯಾವುದೇ ವಿಷಯವನ್ನು ದಾಖಲಿಸಿಲ್ಲ; ಇತರರು ಕೂಡಾ ಬರೆದಿಲ್ಲ. ಆದರೆ, ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿಯವರ ಪತ್ರಗಳು ಫಾತಿಮಾ ಶೇಖ್ ಅವರು ನೀಡಿದ ಕೊಡುಗೆಗಳ ಮಾಹಿತಿಯ ಪ್ರಮುಖ ಮೂಲವಾಗಿದೆ.
ಸುದೀರ್ಘ ಹೋರಾಟ ಹಾಗೂ ಬರಹಗಾರರ ಪ್ರಚಾರದಿಂದ ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿ ಇಂದು ಸೂಕ್ತ ಮನ್ನಣೆಯನ್ನು ಪಡೆದಿದ್ದಾರೆ. ಆದರೆ, ಶೇಖ್ ಅವರು ಭಾರತೀಯ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಗುರುತಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿಲ್ಲ. ಅವರ ಕೊಡುಗೆಗಳನ್ನು ಬೇಕಂತಲೇ ನಿರ್ಲಕ್ಷಿಸಲಾಗಿದೆ. ಆಕೆ, ಧಾರ್ಮಿಕ ಅಲ್ಪಸಂಖ್ಯಾತರು, ಪರಿಶಿಷ್ಟ ಜಾತಿಗಳು ಮತ್ತು ಪರಿಶಿಷ್ಟ ಪಂಗಡಗಳ ಪರವಾಗಿ ಹೋರಾಡಿದವರಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬರಾಗಿದ್ದಾರೆ. ದಲಿತ -ಮುಸ್ಲಿಂ ಸಮುದಾಯಗಳ ಮಹಿಳೆಯರು ಮತ್ತು ಮಕ್ಕಳಿಗೆ ಶಿಕ್ಷಣ ಕಲಿಸುವ ಕೆಲಸದಲ್ಲಿದ್ದ ಅವರು, ಹಿಂದೂಗಳಿಂದ ಮಾತ್ರವಲ್ಲದೆ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಮುಸ್ಲಿಮರಿಂದಲೂ ವಿರೋಧವನ್ನು ಎದುರಿಸಿದರು.
19ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಹಿಂದೂ ಮಹಿಳೆಯರಂತೆ ಮುಸ್ಲಿಮ್ ಮಹಿಳೆಯರಿಗೂ ಶಿಕ್ಷಣ ಪಡೆಯಲು ಅವಕಾಶ ಇರಲಿಲ್ಲ. ಸಾಮಾಜಿಕ ಕಟ್ಟುಪಾಡುಗಳು ಉತ್ತುಂಗದಲ್ಲಿದ್ದ ಕಾಲಘಟ್ಟದಲ್ಲಿ ಅವರು ಬ್ರಾಹ್ಮಣ್ಯದ ಪ್ರಾಬಲ್ಯವನ್ನು ಮತ್ತು ಇಸ್ಲಾಂ ಮೂಲಭೂತವಾದವನ್ನು, ಮುಸ್ಲಿಂ ಮಹಿಳೆಯಾಗಿ ಎದುರು ಹಾಕಿಕೊಳ್ಳಬೇಕಾಗಿರಲಿಲ್ಲ. ಫುಲೆ ದಂಪತಿಗಳಿಂದ ಪ್ರಭಾವಿತರಾಗಿದ್ದ ಅವರು, ದಲಿತರು, ಆದಿವಾಸಿ ಮಹಿಳೆಯರು ಮತ್ತು ಮಕ್ಕಳ ಹಕ್ಕುಗಳಿಗಾಗಿ ಹೋರಾಡುವುದನ್ನು ಮುಂದುವರಿಸಿದರು.
ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ ಸರ್ಕಾರವು 2014 ರಲ್ಲಿ ಶೇಖ್ ಅವರ ಕೊಡುಗೆಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸಲು ಮತ್ತು ಮೌಲ್ಯೀಕರಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಗಳನ್ನು ಮಾಡಿತು. ಡಾ. ಎ.ಪಿ.ಜೆ. ಅಬ್ದುಲ್ ಕಲಾಂ, ಸರ್ ಸೈಯದ್ ಅಹ್ಮದ್ ಖಾನ್ ಮತ್ತು ಜಾಕಿರ್ ಹುಸೇನ್ ಅವರ ಜತೆಗೆ ಉರ್ದು ಶಾಲಾ ಪಠ್ಯಪುಸ್ತಕಗಳಲ್ಲಿ ಸಂಕ್ಷಿಪ್ತ ವಿವರವನ್ನು ಪ್ರಕಟಿಸಿತು.
ಇದನ್ನೂ ಓದಿ; ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿ ಫುಲೆ ಬ್ಯಾನರ್ ಹರಿದ ಕಿಡಿಗೇಡಿಗಳು; ಐವರ ವಿರುದ್ಧ ಪ್ರಕರಣ ದಾಖಲು
